پاسخ به برخی نقدها

 

 

 

پاسخ به برخی نقدها:*

 

1- چرایی تعامل با روحانیت و ورود روحانیت مبارز در عرصه سیاسی پس از خرداد سال 42؟

 

پاسخ به این سؤال به دفعات قبلاً ارائه شده است. بطور اختصار باید به واقعیت‌های فرهنگی جامعه ایران و نقش روحانیت در جامعه و مدیریت تحولات سیاسی در ادوار گذشته آن توجه شود.

چرا انقلاب مشروطه فقط پس از 14 سال با کودتای 1299 منحرف و رضا خان توسط عوامل انگلیس بر جامعه ما حاکم می‌شود و دو دهه استبداد را بر جامعه ایران حاکم می‌کند؟

چرا دولت ملی دکتر مصدق فقط پس از 28 ماه با کودتای مرداد 1332 با پیگیری عوامل آمریکا و انگلیس ساقط می‌شود؟

محور اصلی گفتمان مهندس بازرگان و همراهان ایشان پس از باز شدن فضای سیاسی در شهریور1320 راهبرد تحولات فرهنگی و اجتماعی برای توسعه انسان محور برای حل دو مشکل زمینه‌های فرهنگی استبداد سیاسی و استبداد دینی بود تا به تدریج این تحول برای توسعه پایدار در ایران فراهم شود.

پیامد اول این تعامل بسیج جامعه مذهبی ایران برای عبور از گام اول در بهمن 57 بود که روشنفکران چنین توانی را نداشتند.

پیامد دوم شکل‌گیری فرایند آگاهی‌بخشی جامعه پس از حاکمیت روحانیت در قدرت و تأثیرات فرهنگ مذهب سنتی در عرصه عمومی و زمینه‌سازی برای یک تحول فرهنگی در جامعه مذهبی در چهار دهه گذشته بوده است. گزارش‌های کارشناسی و پیمایش‌های میدانی نشان می‌دهند که در طول40 سال گذشته به اندازه 400 سال دوران قرون وسطی این فرایند در جامعه ایران طی شده و ادامه مسیر نیز با درایت و کار جمعی طی خواهد شد.

 

2-چرا مهندس بازرگان به رغم پیش‌بینی انحراف از همان آبان 57 در دولت موقت قبول مسئولیت کرد؟

تمام شرایط آن زمان نشان می‌دهند که اگر مهندس بازرگان این مسئولیت را نمی‌پذیرفت، هیچ‌کس توان مدیریت دوران انتقال را نداشت و شرایط ایران با حضور سازمان‌یافته گروه‌های سیاسی مختلف چون حزب توده و گروه‌های مسلحی چون چریک‌های فدائی خلق و مجاهدین خلق و ... شرایط ایران بحرانی‌تر از افغانستان می‌شد.

 

3-چرا مهندس بازرگان و همراهان او در مقابل اعدام‌های بی‌رویه پس از انقلاب نایستادند؟

از همان روز اول آقایان مهندس بازرگان و دکتریزدی برای جلوگیری از اعدام‌های بی‌رویه ایستادند و تشکیل نهاد دادگاه انقلاب یکی از خروجی‌ها این اقدامات بود. جزئیات این اقدامات در اسناد تاریخی نهضت آزادی و خاطرات آنان آمده است.

 

4-چرا مهندس بازرگان با پیش‌بینی حاکمیت روحانیت در قدرت پس از انقلاب برای ایجاد نهاد سیاسی مستقلی از روحانیت در سال های56 و 57 اقدام نکرد؟

اسناد تاریخی نشان می‌دهند که مهندس بازرگان و همراهان ایشان به این ضرورت توجه خاصی داشتند، علاوه بر تشکیل نهاد «جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر» در سال 56 که در این زمینه نقش مهمی در توسعه جنبش اجتماعی و تسهیل روند انقلاب داشت، در چند مورد دیگر در این زمینه اقدام کردند: در آبان 56 مهندس بازرگان پیش‌نویس نامه تاریخی اعتراض و اتحاد موضع علیه شاه تهیه می‌کند تا به امضای دسته جمعی شخصیت‌های ملی و اسلامی مبارز برسد و زمینه اجتماعی نهادی گردد که با مخالفت روبرو می‌شود و فقط با امضای سه تن از رهبران جبهه ملی آقایان دکتر بختیار، دکتر سنجابی و داریوش فروهر ارسال می‌شود. همچنین در اردیبهشت سال 57 نیز «جبهه ملی و اسلامی» از گروه‌ها  و شخصیت‌های مبارز تشکیل می‌شود اما روحانیت حاضر به معرفی نماینده نمی‌شود.

*توضیحات محمد توسلی در برنامه شصت و سومین سالروز تاسیس نهضت آزادی ایران، کلاب هاوس گفتگوهای ملی، 27 اردیبهشت 1403