رأی ندادن، رفراندومی برای مطالبه بازنگری قانون اساسی

 

رأی ندادن، رفراندومی برای مطالبه بازنگری قانون اساسی و برگزاری انتخابات آزاد

محمد توسلی، انصاف نیوز، ۲۳ مرداد ۱۴۰۲، بخش دوم.

 

انصاف نیوز: دبیرکل نهضت آزادی با اشاره به مواضع انتخاباتی این حزب گفت: برای ایجاد زمینه‌های واقع‌بینانه‌ی رفراندوم، انتخابات یک مقطع بسیار راهبردی است.

محمد توسلی با تاکید بر «راهبرد اصلاحات جامعه محور»، می‌گوید: برای اینکه از براندازی و خشونت جلوگیری شود تنها راه اصلاحات جامعه‌محور است به طوری که جامعه‌ی ما بتواند با درایت و با حداقل خشونت و با استفاده از ظرفیت‌های قانون اساسی و توانمندی و توازن قوا، زمینه‌های تحول و تغییر را فراهم کند.

آقای توسلی با اشاره به سخنان آقای خمینی، بنیانگذار نظام در نوفل‌لوشاتو گفت: جامعه‌ دنبال مطالبات تاریخی خودش است یعنی همان مطالبات انقلاب ۵۷ که آقای خمینی در نوفل‌لوشاتو بیان کرد.

 

انصاف نیوز - چه ارزیابی از مواضع انتخاباتی نهضت آزادی در چهار دهه‌ی گذشته دارید؟

جنبش اجتماعی ایران در بهمن ۵۷  گام اول عبور از استبداد سلطنتی عامل توسعه‌نیافتگی را برداشت. درفرآیند برداشتن این گام روحانیت و شخص آقای خمینی نقش موثری در بسیج توده‌ها داشتند. روشنفکران ما هرگز چنین توانی نداشتند. خود بنده که در مدیریت انقلاب بین سال‌های ۵۴ تا ۵۷ حضور داشتم از نزدیک شاهد بودم که همه گروه‌های اجتماعی در انقلاب ۵۷ نقش داشتند ولی دو گروه نقش موثرتری داشتند: روحانیت مبارز ورهبری آقای خمینی که نقش بسیج توده‌ها را داشتند و نهضت آزادی و مهندس بازرگان و نیروهای ملی که نقش مدیریت را داشتند.

اما ازهمان نوفل‌لوشاتو آقای مهندس بازرگان با ارزیابی شرایط جنبش اجتماعی و حتی مواضع اعضای نهضت آزادی درخارج از کشور پیامدهای حضور روحانیت در حاکمیت را پیش بینی می‌کرد و حاضر نشد تحت تاثیر جو آنجا قرار گیرد.[1]

بعد از انقلاب مهندس بازرگان ضرورتا مسئولیت دولت موقت و مدیریت دوران گذاررا که کسی جزاو نمی توانست، قبول می‌کند. نگاه مهندس بازرگان همواره نگاه بلندمدت بوده برای اینکه می‌دیدند که ما در گام دوم و عبور از استبداد دینی یک راه طولانی در پیش داریم. در تمام آثار مهندس بازرگان و بیانیه‌هایشان این عنصر آگاهی‌بخشی بسیار پررنگ است. در سال ۶۳اثر گمراهان را دارند؛ گمراهان سرگذشت و سرنوشت حاکمیت کلیسا در قرون وسطی ودرس‌ها وعبرت‌ها برای جامعه امروزماست.

انصاف نیوز - با توجه به این توضیحات نگاه نهضت آزادی به انتخابات چگونه بوده است؟

نهضت آزادی ایران همواره به عنوان یک وظیفه و یک نگاه راهبردی در انتخابات شرکت کرده است. در شرایطی که انتخابات آزاد بوده برای گذار به دموکراسی در انتخابات شرک کرده‌ایم. اما اگر شرایط فراهم نبود در انتخابات حضور (و نه شرکت)داشته ایم و از این حضور خود برای آگاهی‌بخشی استفاده کرده‌ایم.

بعد از خرداد ۶۰ که فضا بسته می‌شود و همزمان با انتخابات مجلس دوم، مهندس بازرگان در مجلس سخنرانی‌ دارند که به دفعات نسخه‌ی صوتی آن منتشر شده است.[2] این مواضع نشان‌دهنده‌ی این امر است که از ابتدا نگاه مهندس بازرگان و نهضت آزادی ایران به انتخابات راهبردی و استراتژیک بوده است. در همین راستا سال ۶۳ نهضت درانتخابات مجلس دوم سمینارتامین «آزادی انتخابات» را برگزار می‌کند که با حملات گسترده به دفتر نهضت و سپس به گزارش مهندس صباغیان در مجلس مواجه می شود و شرح آنها در اسناد تاریخی آمده است.

درسال ۶۴ آقای مهندس بازرگان در انتخابات ریاست جمهوری نامزد و رد صلاحیت می‌شوند؛ چرا؟! برای اینکه می‌خواهند تلنگر بزنند. «نخست‌وزیر دولت امام زمان» حتی صلاحیت نامزد شدن هم درانتخابات را ندارد! این نشان می‌هد حاکمیت حتی مهندس بازرگان را هم تحمل نمی‌کند.

مهندس بازرگان پس از رد صلاحیت قهر نکرد

مهندس بازرگان چه کرد؟! نه تنها قهرنکرد بلکه «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» را با جمعی از نیروهای ملی تاسیس کرد که راه آگاهی بخشی را در سطح وسیعتری ادامه دهد.

قدری جلوتر، سال ۷۴ مهندس بازرگان درگذشته است و آقای دکتر ابراهیم یزدی دبیرکل نهضت ازدی است. درراستای همان نگاه راهبردی برای آگاهی‌بخشی جمعیتی به نام «تلاشگران تامین انتخابات آزاد» با حضور جمعی از اعضای نهضت و نیروهای ملی و مسلمان تشکیل می‌شود.

در انتخابات مجلس پنجم شرایطی است که حاکمیت می‌خواهد حتی دکتر ابراهیم یزدی را دعوت کند و تعدادی از دوستان ما هم شرکت می‌کنند. در گام اول اینگونه انعطاف نشان می‌دهند ولی بعد رد صلاحیت می‌کنند.

 آقایان مهندس سحابی، بسته‌نگار، ابوالفضل بازرگان و دکتر حسن فریداعلم نهایتا تایید صلاحیت می‌شوند ولی در عمل هیچ نوع امکانی برای تبلیغات انتخاباتی برای آنها فراهم نمی‌شود. همان موقع همه انصراف دادند.

در دوم خرداد سال ۷۶ نیز آقایان مهندس معین فر، مهندس سحابی و دکتر یزدی از طریق جمعیت تلاشگران در انتخابات ثبت نام می کنند اما همه رد صلاحیت می‌شوند. در این مقطع این جمعیت که برای تامین انتخابات آزاد تلاش می‌کردند تصمیم گرفتند که برای اعتراض رای سفید بدهند‌.

انصاف نیوز - چرا به چنین تصمیمی رسیدند؟

درهمان جمع بررسی می‌شود و می‌بینند که در کشورهای دموکراتیک سه راهکار برای انتخابات وجود دارد یا شرایط مساعد است و شما شرکت می‌کنید یا نمی‌خواهید شرکت کنید اما می‌خواهید اعتراض کنید این اعتراض به سه صورت انجام می‌شود؛ عدم شرکت، رای دادن به یک شخص خاص و دیگر اینکه رای سفید بدهید. آن جمع تصمیم به رای سفید گرفتند.

بعد آقای خاتمی برنامه‌ی توسعه سیاسی‌شان را مطرح کردند و نامزد مقابل هم که آقای ناطق نوری بود. تمام قرائن نشان می‌داد که آقای ناطق نوری حتی وزرای دولتشان را نیز انتخاب کرده‌اند.

خود آقای خاتمی و جنبش دانشجویی حامی‌شان تصور می‌کردند ایشان ۴ یا ۵ میلیون رای می‌آورند ولی جنبش اجتماعی ایران با همان آگاهی‌ که کسب کرده بود در انتخابات شرکت کرد و عمدتا هم به آقای خاتمی ۲۰ میلیون رای دادند. این رای هم رای اعتراض مردم بود.

اقدمات آقای خاتمی در دولت اصلاحات واقعا گام‌های بلندی بود

انصاف نیوز - چه ارزیابی از نتیجه‌ی آن رای دارید؟

دوره اول آقای خاتمی بسیار مهم است چرا که نقش مهمی در توسعه سیاسی، شرایط اقتصادی، روابط با جهان، توسعه‌ی فرهنگی، مطبوعات و... دارد.

اقدامات آقای خاتمی واقعا گام‌های بلندی بودند هرچند که همزمان هر نه روز هم با یک بحران بزرگ مواجه می‌شدند. در دوران آقای خاتمی چندهزار نهاد مدنی در دانشگاه‌ها تشکیل می‌شود این را مقایسه کنید با شرایطی که امروز در دانشگاه‌ها ایجاد کرده‌اند.

پس از این اتفاقات سال ۸۰ را داریم. اسفند سال ۷۹ به بهانه کنفرانس برلین آقای مهندس سحابی و جمعی از دوستانشان و سپس همه‌ی اعضای نهضت و علاقه‌مندان از سراسر کشور را بازداشت کردند. بررسی علل این بازداشت‌ها، ایستادگی‌ها و فرایند آگاهی بخشی که طی شده برای نسل جوان امروز ما بسیار مهم است.

انصاف نیوز - و سال ۸۴ و حمایت نهضت آزادی از مرحوم هاشمی با وجود آن سابقه‌ای که وجود داشت. این تصمیم چطور اتخاذ شد؟

سال ۸۴ آقای رفسنجانی مقابل آقای احمدی‌نژاد قرارگرفت. نهضت آزادی ایران به رغم هزینه‌های سنگینی که از آقای رفسنجانی در بازداشت‌های سال 69 خورده بود، و این امر هم به دستور ایشان انجام شده بود، در جهت منافع ملی آمد و گفت به آقای رفسنجانی رای بدهید. حتی دفتر تحکیم وحدت هم رای ندادند و عملا به آقای احمدی‌نژاد رای دادند و پیامدهای آن را همه شاهد هستیم.

انتخابات سال ۸۸، جنبش سبز و نقش آقای مهندس موسوی بسیار مهم است. درآن سال که بازداشت شدم به صورت شفاف واقعیات مهندسی انتخابات را نوشته ام که در پرونده‌ام منعکس است. قابل توجه است که احکام بازداشت‌ها حتی قبل از انتخابات صادر شده بود. 

وزارت اطلاعات دولت اقای احمدی نژاد به نهضت آزادی دستورداد حق ندارید مردم را به شرکت در انتخابات دعوت کنید

از ۸۸ تا ۹۲، دوران احمدی‌نژاد که واقعا زمین سوخته و یک دوران سختی در جامعه ماست که از آن بگذریم. خود نهضت هم از آذر ۸۸ براساس دستور وزارت اطلاعات فعالیت‌هایش کاملا متوقف شد و ما دیگر هیچ نوع فعالیتی نداشتیم.

 حتی به ما ابلاغ کرده بودند که حتی همدیگر را نباید ببینید! گفتیم آقا ما با آقای یزدی یا آقای صباغیان نسبت داریم و 50سال دوستیم چطور یکدیگر را نبینیم؟! وزارت اطلاعات دوران آقای احمدی‌نژاد چنین فشارهایی به نیروهای سیاسی می‌آوردند تا خاموش بشوند.

اما سال ۹۲ وزارت اطلاعات به نهضت آزادی دستور داد که حق ندارید بیانیه بدهید و مردم را دعوت به شرکت در انتخابات کنید. آقای دکتر یزدی و جمعی از دوستان ما در همین حوزه حسینیه ارشاد حضور پیدا کردیم؛ خبرنگاران داخلی و خارجی آمدند و آقای دکتر یزدی گفتند که باید در انتخابات حضور پیدا کنیم.

 این مصاحبه‌ها نقش موثری درحضورو شرکت مردم در انتخابات داشت. به رغم اینکه صلاحیت آقای هاشمی در انتخابات ۹۲ رد شد و آقای روحانی هم شخصیت مطرحی نزد جامعه‌ی ما نبود ولی مردم در مقابل نامزد مقابل آقای روحانی دومرتبه به صحنه آمدند و 20میلیون رای اعتراض به ایشان دادند.

انصاف نیوز: پس در ۹۲ شما هیچ بیانیه‌ای نداده بودید؟

به هیچ وجه، فقط مصاحبه‌ی دکتر یزدی بود.

انصاف نیوز: مجاز نبودید که توجیه دقیقی نیست! حتی قبل از شروع انتخابات هم هیچ کس مصاحبه‌ای برای تشویق مردم نکرده بود.

وزارت اطلاعات به ما ابلاغ کرده بود که شما حق صدور بیانیه ندارید. فقط آقای دکتریزدی مصاحبه کردند.

انصاف نیوز: یعنی «می‌خواستید» در انتخابات شرکت کنید؟ از همان یک ماه قبل هم قصد شرکت داشتید و نمی‌گذاشتند؟!

بله، به همان دلایل راهبردی و برای آگاهی‌بخشی می‌خواستیم شرکت کنیم.

انصاف نیوز: جایی ثبت شده که شما یک ماه قبل هم می‌خواستید در انتخابات ۹۲ شرکت کنید؟

خیر ثبت نشده است. این گفتگوهای داخلی ما بوده اصلا در این دوران ما هیچ نوع سند تاریخ‌ای نداریم اما دیدار و گفتگو داشته‌ایم. نگاه راهبردی‌مان را دنبال کرده‌ایم.

انصاف نیوز: بله اما روز انتخابات که نمی‌شود کسی را دعوت کرد!

همان مصاحبه در حوزه حسینیه ارشاد کافی بود. رسانه‌ها و حتی صداوسیما هم مصاحبه را پخش کردند.

انصاف نیوز: راجع به انتخابات مجلس نهم هم توضیح بدهید.

در انتخابات مجلس نهم که دراسفند سال ۹۰ برگزار شد به رغم شرایط خاص سرخوردگی نسبت به حاکمیت پس از انتخابات ۸۸ جمعی از نیروهای ملی و مسلمان درآبان ماه تصمیم گرفتند نامه ای به آقای خاتمی بنویسند و از مواضع ایشان برای تامین حضور حداکثری مردم در انتخابات حمایت کنند.

این نامه معروف به ۱۴۳ امضایی که در آن جمعی از اعضای نهضت نیز امضا کرده بودند موجب بازداشت من در همان آبان ۹۰ به اتهام جعل امضا شد! به رغم تایید امضا کنندگان شرایط چند ماه زندان انفرادی و پرونده‌سازی وصدور حکم ۱۱ سال زندان شد.

همه دارند ضرورت بازنگری در قانون اساسی را مطرح می کنند

انصاف نیوز- فکر نمی‌کنید این مواجهه با انتخابات درمقطع زمانی کنونی در راستای همان آگاهی‌بخشی که بر آن تاکید دارید نیست؟

این مقطع، مقطع مهمی است اگرچه الآن رفراندوم به عنوان یک مطالبه مطرح شده؛ بیانیه‌ی آقای مهندس موسوی هست و در جمع‌های گفتگوی دیگر مدیران انقلاب نیز این بحث مطرح است و همه دارند ضرورت بازنگری در قانون اساسی را مطرح می‌کنند.

اینکه چگونه رفراندوم انجام شود یک بحث کاملا فنی است. به نظر بنده برای ایجاد زمینه‌های واقع‌بینانه‌ی رفراندوم، انتخابات یک مقطع بسیار راهبردی است یعنی اگر مردم در این انتخابات شرکت نکنند همانطور که در انتخابات سال ۱۴۰۰ شرکت نکردند می تواند زمینه رسمی یک رفراندم و نظر سنجی از جامعه را نشان دهد.

انصاف نیوز: به هر حال یک نفر شد رئیس دولت و انتخابات سال ۹۸ هم برگزار شد و این مجلس فعلی حاصل آمد.

بله، اما واقعیت امر ایستادگی جامعه در قبال این شرایط است. انتخابات پیشرو می‌تواند به صورت یک رفراندوم و نظر سنجی باشد. عدم شرکت دراین انتخابات و رای ندادن گام مثبتی برای تقویت جنبش اجتماعی و توازن قوا و مجبور کردن حاکمیت برای بازگشت به مطالبات مردم از جمله برگزاری رفراندم برای بازنگری قانون اساسی خواهد بود. نگران نباشید.

انصاف نیوز: آقای مهندس شما خودتان قبلا در سیستم بوده‌اید و می‌دانید که رای مجلس در کل خیلی پایین نیست.

بله انتخابات مجلس متفاوت است اما این هم بالاخره می‌تواند شاخصی باشد. رای دهندگان بومی هستند و با انتخابات ریاست جمهوری متفاوت است، اما باز این هم یک شاخص می‌تواند باشد.

در این مقطع عدم شرکت ما می‌تواند رای اعتراضی باشد و در حکم یک رفراندوم عمل کند. دلیل این توضیح من این است که رفراندوم واقعی زمانی ممکن می‌شود که در جامعه توازن قوا به وجود بیاید یعنی همانطور که گفتم با همان اصلاحات جامعه‌محور جامعه آنقدر قدرتمند شده باشد؛ نهادهای مدنی آنچنان توانمند و مستحکم شده باشد و احزاب و شخصیت‌های سیاسی آنچنان حول مطالبات مشترک ملی متمرکز باشند که این توانمندی بتواند توازن قوا را به سمت تغییر در درون حاکمیت ببرد.

تنها راه برای جلوگیری از براندازی و خشونت، اصلاحات جامعه‌محوراست

برای اینکه ما از براندازی و خشونت جلوگیری کنیم تنها راه همین اصلاحات جامعه‌محور است به طوری که جامعه‌ی ما با نگاه راهبردی و تجربه‌ی تاریخی که اشاره کردم بتواند با درایت و با حداقل خشونت و با استفاده از ظرفیت‌های قانون اساسی (اصل ۵۹ یا ۵۶ قانون) با آگاهی زمینه های تحول و تغییررا فراهم کند.

دستیابی به توازن قوای لازم در جامعه معلوم نیست چقدر زمان ببرد اما این رای اعترضی و شرکت نکردن در انتخابات به عنوان اعتراض نیز موثر است تا حاکمیت مجبور به بازگشت به مردم و پذیرش اجرای مطالبات بر حق آنان گردد.

انصاف نیوز - خواسته‌ی این بخش از جامعه چیست؟

جامعه‌ دنبال مطالبات تاریخی خودش است یعنی همان مطالبات انقلاب ۵۷ و همان مطالباتی که آقای خمینی در نوفل‌لوشاتو بیان کرد. مگر خواسته‌ی جنبش «زن، زندگی، آزادی» دنبال چه چیزی است؟! مطالبات زنان و جوانان ما نیز آزادی است.

جامعه‌ی ما خواستار این است که شرایط به گونه‌ای نباشد که سرمایه‌های انسانیش مهاجرت کنند بیگانگان اینقدر در کشور نفوذ نکرده باشند که جلوی توسعه‌ی کشور ما را بگیرند. 

ما باید این آگاهی را منتشر کنیم که راه نجات براندازی یا خشونت نیست بلکه راه اصلاحات جامعه‌محور و تونمندسازی جامعه است.اگر شورای نگهبان بخواهد جای ملت بنشیند نباید در انتخابات شرکت کرد تا زمانی که اصلاحات ساختاری صورت گیرد.

انصاف نیوز: من از این جمله‌ی آخر شما اینطور برداشت کردم که باز هم شما منتظر شب انتخابات باقی می‌مانید.

انتخابات هم استراتژی است و هم تاکتیک. استراتژی است به این جهت که گذار به دموکراسی از انتخابات می‌گذرد. اما تا فراهم شدن شرایط یک انتخابات آزاد و سالم تاکتیک است به این ترتیب که تا یک جا باید برای آگاهی بخشی شرکت کنید اما حالا که جامعه‌ی ما بیش از ۸۰ درصد آگاه شده‌اند دیگر نیازی به شرکت نیست! اگر شرکت کنید جایگاه خودتان را از دست می‌دهید و نمی‌توانید با جامعه ارتباط داشته باشید.

انصاف نیوز: آقای مهندس شما فکر نمی‌کنید این جنس از رای اعتراضی باعث تداوم حاکمیت یکدست می‌شود؟ شما گفتید تاکید بر منافع ملی دارید این نتیجه منطبق با منافع ملی است؟

تحلیل ما این است که اگر بخواهیم در جهت منافع ملی عمل کنیم باید زمینه‌های برگزاری انتخابات آزاد و سالم و گذار به دموکراسی را فراهم کنیم تا مردم بر سرنوست خود حاکم شوند. این فقط ادعای ما نیست بلکه مبتی بر آموزه‌های قرآنی، رسالت پیامبران، تجربه و عقلانیت بشری است. بنابراین ما نیز باید دراین راستا به وظیفه ایمانی و اجتماعی خود عمل کنیم و امیدوار باشیم که حتما نتیجه‌ی آن در راستای منافع ملی خواهد بود.

[1] برای توضیحات بیشتر به اسناد نهضت آزادی و کتاب خاطرات مهدی نواب «درجستجوی آرمان‌ها»، صفحات 289 تا295- انتشارات کویر،1400 مراجعه شود.

[2] اگر مجلس آزاد و مستقل نداشته باشیم که متعلق و منبعث از تمام ملت باشد، دیریا زود جمهوری اسلامی مانند سلف خود تبدیل به نوعی استبداد و نظام طاغوتی خواهد شد»- سخنان مهندس بازرگان در مجلس اول.

*مصاحبه انصاف نیوز با محمد توسلی – بخش دوم – آسیه توحیدنژاد – 01/06/1402