امام حسین؛ منادی آزادی

 

امام حسین؛ منادی آزادی*

 

با تشکر از برگزاری این برنامه در جمع خانوادگی به مناسبت اربعین شهادت امام حسین (ع)، با توجه به شرایط کنونی جامعه، صحبت خود را به اختصار در سه محور و جمع‌بندی پایانی آن ارایه می‌کنم. مخاطب این صحبت همه خانواده محترم به ویژه نسل جوان هستند که به حق با بحران‌ها و سوالات جدی روبرو هستند. امید وارم در چنین فرصت هایی بتوانیم به وظیفه آگاهی بخشی خود عمل کنیم.  

 

1-زمینه های تاریخی قیام امام حسین

شعار «ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاح» که روایتی از پیامبر(ص) است را همه شنیده‌ایم و در اسناد تاریخی تکرار شده است. چرا امام حسین چراغ هدایت و کشتی نجات بوده است؟

پس از دوران پیامبر و خلفا، شاهد حاکمیت معاویه در شام و تمرکز قدرت با پرچم اسلام هستیم. در آن شرایط با کنترل رسانه‌ها که آن موقع عمدتا منابر در اختیار حاکمیت بود، در فضای عمومی جامعه جوی ایجاد کردند که مردم سوال میکردند: «آیا علی نماز می‌خواند؟». نهایتا پس از طی دوره 5 ساله حکوت علی که با رای و درخواست مردم قبول مسئولیت کرده بود و چالش‌هایی که با معاویه داشت منجر به شهادت حضرت علی به دست یاران خوارج خود گردید. در دوره بعد امام حسن با حفظ ارزش‌ها برای گذار از شرایط و جلوگیری از کشتار بیشتر مردم، قرارداد صلح با معاویه را می‌پذیرد، از جمله مشروط به این که پس از معاویه جانشینی نداشته باشد. اما با نقض این پیمان، یزید برای تحکیم قدرت مطلقه خود به والی مدینه دستور می‌دهد که از حسین بیعت بگیرد در غیر این صورت او را به قتل برساند.

حرکت امام حسین از مدینه به مکه و با تعقیب او خروج از مکه و حرکت بسوی کوفه در پاسخ به درخواست مردم، شاهد ایستادگی در مقابل لشگریان یزید و حاکمیت «ظلم و جهل» و پذیرش شهادت خود و یارانش در حادثه کربلا هستیم.

امام حسین از جمله می‌گوید: «انی لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما بل خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی»؛ من نه برای راحت طلبی و وانهادن مسئولیت به راه افتاده‌ام و نه برای خوشگذرانی و بیهودگی، نه انگیزه ام ستم‌کاری و بی‌دادگری است و نه تبهکاری، بلکه می‌خواهم امت جدم را اصلاح کنم.

همچنین در نهایت خطاب به لشگریان یزید می‌گوید: «ان لم یکن لکم دین فکونوا احرارا فی دنیاکم»؛ اگر دین ندارید و از آخرت نگرانی ندارید، لااقل در زندگی دنیای خود آزاده باشید. 

 

2-مبانی قرآنی عمل امام حسین

در حالی که در قرآن تصریح شده است که پیامبر بشری مانند شما و فقط به او وحی شده است «قُل إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثلُکُم یُوحى إِلَیَّ ...» (18/110) بنابراین امامان از جمله مومنانی هستند که در مکتب اسلام و در خانواده پیامبر تربیت شده‌اند و رفتارشان می‌تواند الگویی برای جامعه امروز ما باشد .

برای پاسخ به این سوال که این ایستادگی و شهادت امام حسین در قبال حاکمیت مطلقه یزید متکی به چه مبانی قرآنی است در این جا به دو نمونه از آیاتی که این مبانی یعنی واژه‌های «ایمان و عمل صالح»را تصریح می‌کند بسنده می کنم:

 

وَ العَصرِ إِنَّ الإِنسانَ لَفِی خُسرٍ إِلاَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوا بِالحَقِّ وَ تَواصَوا بِالصَّبرِ (103/3)- سوگند به زمانه، كه انسانها در[حال] زيانند، مگر مؤمنان نيكوكار كه يكديگر را به رعايت حق و شكيبايى توصيه كردند.

واژه «عملوا الصالحات» 53 بار در آیات مختلف قرآن تکرار شده است.

 

إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَالَّذِینَ هَادُوا وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِینَ مَن آمَنَ بِاللَّهِ وَالیَومِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحاً فَلَهُم أَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم وَلاَ خَوفٌ عَلَیهِم وَلاَ هُم یَحزَنُونَ (2/62)

 [از ميان] كسانى كه [به ايين اسلام] ايمان اورده اند و نيز يهوديان و مسيحيان و صابئان، كسانى كه به خدا و روز واپسين باور دارند و به شايستگى عمل كنند، پاداش انان نزد صاحب اختيارشان محفوظ است؛ و ترس و اندوهى نخواهند داشت.

واژه «عمل صالحا» نیز 23 بار در آیات  قرآن تکرار شده است.

بررسی مجموعه این آیات نشان می‌دهند که پیام اصلی پیامبران از جمله پیامبر اسلام برای راهنمایی مومنان در این دو واژه متمرکز شده است. ایمان به خدا و آخرت و پیوندی که بین فطرت انسان با خالق هستی ایجاد می شود و انسان مومن را در «صراط مستقیم» قرار می‌دهد. با این برداشت تمامی عبادات از جمله نماز و روزه و حج و ...زمینه ساز تقویت ایمان انسان مومن هستند تا با آگاهی به رسالت اصلیش که عمل صالح است بپردازد.

 

3-مبانی راهبردی آموزه‌های قرآنی برای عمل صالح

در اینجا به دو ایه قرآن که این مبانی راهبردی برای عمل صالح را نشان می‌دهند می پردازم:

 

إِنَّا عَرَضنَا الأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الأَرضِ وَ الجِبالِ فَأَبَینَ أَن یَحمِلنَها وَ أَشفَقنَ مِنها وَ حَمَلَهَا الإِنسانُ إِنَّهُ کانَ ظَلُوماً جَهُولاً (33/72)

ما [موهبت آزادی، اختيار و حق انتخاب را به صورتِ] امانت بر اسمانها و زمين و كوهساران عرضه داشتيم، [بنا به عدم استعداد،] جملگى از تحمل ان [عاجز مانده و] سر باز زدند و از ان هراس داشتند و انسان [كه مستعد پذيرش ان بود] بار ان را بر عهده گرفت، ولى [با سوء استفاده از اختيار] به راستى ستم پيشه و جهالت پيشه است؛

واژه « الأَمانَةَ» فقط یکبار در قرآن آمده و مفسرین ازجمله آیت الله طالقانی در «پرتوی از قرآن» آن را «آزادی و اختیار» انسان تفسیر کردند که در عالم هستی فقط انسان که ظرفیت پذیرش آن را دارد از آن بهره‌مند شده است، اما دو عامل «ظلم و جهل» مانع بهره‌مندی از این موهبت و کمال انسان می‌شود.

 

لاَ إِکرَاهَ فِی الدِّینِ قَد تَّبَیَّنَ الرُّشدُ مِنَ الغَیِّ فَمَن یَکفُر بِالطَّاغُوتِ وَیُؤمِن بِاللّهِ فَقَدِ استَمسَکَ بِالعُروَةِ الوُثقَىَ لاَ انفِصَامَ لَهَا وَاللّهُ سَمِیعٌ عَلِیمٌ (2/256)

در[پذيرش] دين اكراه [و اجبارى] نيست؛ [فقط راه] كمال از[راه] تباهى مشخص شده است؛ و هر كه طاغوتها [و امراى خودكامه] را انكار كند و به خدا ايمان ارد، به محكم ترين دست اويز چنگ زده است كه هرگز گسستنى نيست؛ و خدا شنوا و داناست.

در این آیه تصریح شده چون انسان از آزادی و اختیار بهرم‌مند شده و فرایند راه کمال و رشد انسان از تباهی و عقب ماندگی بطور طبیعی انجام می شود نیازی به اجبار در پذیرش دین نیست، اما عامل بازدارنده طاغوت ها و مستبدین هستند که آزادی را از انسان سلب می‌کنند. بر این اساس رسالت همه پیامبران و مصلحین تاریخ آگاهی بخشی و ایستادگی در مقابل حاکمیت های استبدادی است تا جامعه با برخورداری از آزادی، خود بر سرنوشت خود حاکمیت پیدا کند.

ایستادگی همه امامان از جمله امام حسین در قبال حاکمیت طاغوتی و استبدادی یزید به عنوان «عمل صالح» در آن شرایط که «منادی آزادی» بود باید الگویی برای جامعه بشری و امروز جامعه ما باشد. به همین علت راه و یاد او در سطح جهانی گرامی داشته می شود.

 

4-جمع‌بندی

در جامعه‌ای که آزادی و اختیار از انسان سلب شود و نتواند بر سرنوشت خود حاکمیت داشته باشد...

در شرایطی که حاکمیت با یکدست سازی قدرت چون دوران بنی امیه اختیار را از شهروندان سلب کند و خود به نمایندگی از خدا و در جایگاه خدایی بر سرنوشت جامعه تسلط پیدا کند..

عمل صالح الگوگیری از ایستادگی امام حسین که «چراغ هدایت» و «کشتی نجات» است و ایستادگی در مقابل ظلم و جور و بی عدالتی است نه مناسک صوری و نمایشی راهپیمایی اربعین در شرایط کنونی ...

ضرورت بازگشت به آموزه های قرآنی و پیروی از الگوهای تربیت شده این مکتب چون امام حسین و سایر ائمه (ع) که در هر مقطع به عمل صالح خود پرداخته‌اند. 

 

*متن سخنرانی محمد توسلی به مناسبت اربعین در جمع خانوادگی -15/06/1402