ارزیابی پیامدهای حمله به منزل دکتر غروی

بسمه تعالی

ارزیابی پیامدهای حمله به منزل دکتر غروی

إِنَّ اللَّهَ يَأْمُرُ بِالْعَدلِ وَالْإِحسَان (نحل - ۹۰)

هموطنان عزیز

دردمندانه به اطلاع می‌رساند که در دهم مهرماه 97، نیروهای امنیتی و قضائی، به محل سکونت آقای دکتر سیدعلی‌‌اصغر غروی، یکی از روشنفکران دینی به‌نام کشور و از اعضای شورای مرکزی نهضت آزادی ایران حمله برده و به نحوی بی‌سابقه،
به آزار و ایجاد فضای رعب برای ساکنان پرداختند و موجبات اقدامات قانون‌شکنانه‌ای را فراهم آوردند. البته چنین اقدامات نسنجیده‌ علیه این شخصیت فرهنگی و سیاسی در گذشته نیز، بارها روی داده است، اما آن‌چه این رخداد را از دفعات پیشین متمایز می‌کند این است که نیروهای امنیتی با یورش به منزل ایشان، درها را شکسته و جمعی از مهمان‌ها را بازداشت کردند و انبوهی از آثار و کتب و تجهیزات مرتبط با تولیدات فرهنگی و اسناد تاریخی نهضت آزادی را با خود بردند. این اقدام، نقض آشکار اصول قانون اساسی و حقوق شهروندی است. ایذاء و ایجاد محدودیت برای دکتر غروی و دیگر نواندیشان دینی به طوری معمول گشته که اعتراض به آن، کمترین وظیفه انسان‌های منصف و دلسوز است. خوشبختانه در ارتباط با این حادثه، جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی، افراد و جریان‌های مختلف اعتراض و واکنش مناسب با موضوع داشتند که بدین وسیله از همه آنان قدردانی و سپاسگزاری می‌کند.

ارزیابی این واقعه و ریشه‌یابی این گونه برخوردهای ناصواب و غیرقانونی با دکتر غروی و سایر نواندیشان دینی و دگراندیشان سیاسی، می‌تواند عاملی در راستای گسترش آگاهی‌های عمومی محسوب شده و موجبات عدم تکرار چنین وقایعی در آینده را فراهم آورد. اما سؤال اصلی این است که چرا شخصیت‌هایی امثال بازرگان، یزدی، غروی‌ و ... که سابقه‌ای جز خدمت به ایران و اسلام ندارند و سالیان عمر خود را مصروف به رسالت آگاهی‌بخشی و خیرخواهی در حوزه دین و سیاست کرده‌اند، در حکومتی با عنوان جمهوری اسلامی، مغضوب واقع شده و در معرض چنین رفتارهایی قرار می‌گیرند؟ رویکرد امنیتی در قبال عقیده شهروندان از کجا نشأت می‌گیرد؟

شاید بتوان پاسخ این پرسش بنیادین را در هراس جریانات اقتدارگرا از تحول اندیشه دینی در جهت مخالف با تفکر حاکم جستجو کرد. زیرا وقتی سیاست‌ها و اقدامات حکومت در قبال شهروندان، مبنی بر تفسیر خاصی از اسلام و مبتنی بر قرائت حاکم صورت گیرد، سایر اندیشه‌ها اعم از دینی یا سیاسی، به رقیبی برای آن بدل می‌شوند؛ به ویژه اگر دیدگاه‌های رقیب، از ظرفیت بیشتری برای پذیرش از سوی مردم برخوردار باشند، طبیعی است که حساسیت‌ها فزونی یابند. در این راستا توجه به موارد زیر را ضروری می‌نماید:

·        مقامات نظام باید بپذیرند که بیش و پیش از هر عامل دیگری، پیوند اقوام مختلف این سرزمین، منوط به ایرانی بودن آ‌نها است، نه باور مشترک از سر اجبار به برداشت‌های تنگ‌نظرانه عده‌ای از دین. در کشوری که گذرگاه تاریخ بوده و از دیرباز تا کنون، پیروان ادیان و مذاهب گوناگون، چون زرتشت، یهودیت، مسیحیت، اسلام (اعم از شیعه و سنی) و مانند آن‌ها، در آن ظهور و بروز داشته‌اند، آن‌چه عامل وحد‌ت‌بخش ساکنان این سرزمین بوده است، ملیّت واحد و هویت ایرانی آن‌ها است. به عبارت دیگر، حتی «اسلامیت نظام» فرع بر «جمهوریت» آن است و اگر اکثریت ملت ایران مسلمان نبودند، زمینه اجتماعی و دلیلی وجود نداشت که ارزش‌های اسلامی در حاکمیت نظام جمهوری اسلامی متبلور شوند.

·        تجربه بشری هم به دقت گواهی می‌دهد که حکومت‌هایی در طول تاریخ توفیق یافته‌اند که از تمامی ظرفیت‌های موجود در قلمروشان بهره‌مند شده باشند و زمانی این بهره‌مندی میسر است که حکومت‌ها از یک سو بیشترین میزان حقوق و آزادی‌های اساسی را برای تولید و نشر باورها و اندیشه‌های مختلف فراهم کنند و از دیگر سو، برای اقدام سیاسی، فضای آزاد و مناسب را ایجاد نمایند و نگاهشان به شهروندانشان، فارغ از عقیده، جنسیت و نژاد صورت گیرد. قرآن کریم راه را برای حل اینگونه مشکلات روشن کرده و می‌فرماید: «هیچ اکراهی در دین نیست؛ همانا راه رشد و تعالی از راه کج روشن شده است.»[1] باز در آیه دیگر فرموده: «ما راه را به انسان نشان دادیم؛ خواه شکرگزار و خواه کفران کننده‌ باشد»[2]. یا به پیامبرش می‌گوید «تو هیچ سیطره‌ای بر آن‌ها نداری»[3].

·        ضروری است مردم نیز آموزش ببینند و یاد بگیرند تا به حق آزادی اندیشه و بیان احترام بگذارند و به این حقیقت غیرقابل‌انکار ایمان آورده باشند که تمامی شهروندان یک کشور باید از چنین حقی برخوردار باشند تا نظام حاکم هم نتواند با کم‌ترین هزینه، به قانون‌شکنی بپردازد. اصلاح قدرت حاکم بدون اصلاح جامعه، میسر نخواهد شد. با وجود آن که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصول شفافی در ارتباط با آزادی بیان و اندیشه ذکر شده است، اما چون ساختار حقیقی قدرت، آنگونه که شایسته و ضروری است، متکی به باور، عمل و حمایت آحاد مردم نیست، التزام و عزمی هم از جانب برخی نهادهای حکومتی برای تحقق این حقوق و التزام به کرامت شهروندان ایرانی مشاهده نمی‌شود.

·        قرآن کریم می‌فرماید: «همانا كسانى كه ايمان آوردند و مؤمنان و يهودان و صائبان و مسيحيان، هر یک از آن‌ها که به خدا و روز قيامت ايمان آورده و كار شايسته انجام دهند، اجرشان نزد پروردگارشان محفوظ است و بيم و اندوهى بر آنان نيست.»[4] پیام آشکار این آیه و آیاتی از این دست که می‌تواند خطاب به ملت‌ها یا حکومت‌ها باشد این است که:
اختلاف نظرها در برخی جزئیات دینی را تبدیل به منازعات و جدال‌های خانمان‌برانداز نکنیم و تساهل و تسامح با دگراندیشان و دگرباوران را سرلوحه عمل خویش قرار دهیم.

·        فرهنگ ملی و اسلامی ایرانیان در طول قرون به ایشان آموخته است که حتی در قبال شهروندانی که به ادیان ابراهیمی باور ندارند، این کلام شیخ ابوالحسن خرقانی، عارف مسلمان و بزرگ ایران را سرلوحه عمل خویش قراردهند که:
«هر که در این سرا درآید، نانش دهید و از ایمانش مپرسید؛ چه آن‌کس که به درگاه خدا به جان ارزد، البته
بر خوان بوالحسن به نان ارزد». این آموزه‌ها و ظرفیت‌های غنی فرهنگی به ما می‌آموزند که برخورد انسان‌محور را جایگزین برخوردهای فرقه‌محور، قوم‌محور و نژادمحور کنیم.

نهضت آزادی ایران با باور به دیدگاه‌های مترقی و انسان‌گرایانه قرآن کریم و فرهنگ ایرانی و اسلامی، از مقامات ذیربط می‌خواهد تا به ایجاد محدودیت و مزاحمت برای نواندیشان دینی و سایر افرادی که اعتقاداتشان متفاوت از قرائت رسمی حاکم است پایان دهند. همچنین ضمن محکومیت مجدد حمله به منزل دکتر سید علی اصغر غروی، پیامدهای این واقعه را سنگین ارزیابی می‌کند و از مقامات ذیربط می‌خواهد تا با پیگیری  مجدانه، مختومه کردن پرونده‌های قضایی و امنیتی، و استرداد کامل اموال، اسناد تاریخی، یادداشت‌ها و کتاب‌ها که بالغ بر چندین کامیونت بوده است، زمینه‌های دلجویی و جبران
آسیب‌های واردشده را فراهم آورند.

محمد توسلی

دبیرکل نهضت آزادی ایران

دوم آبان 1397

---

[1] - لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ (بقره - 256)

[2] - إِنَّا هَدَيْنَاهُ السَّبِيلَ إِمَّا شَاكِرًا وَإِمَّا كَفُورًا (انسان - 3)

[3] - لَّسْتَ عَلَيْهِم بِمُصَيْطِرٍ (غاشيه - 22)

[4] - إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ (بقره - 62)

راهکار افزایش قیمت بنزین

راهکار افزایش قیمت بنزین

محمد توسلی

در روز های اخیر موضوع افزایش قیمت بنزین از طریق دو نرخی کردن آن از زبان مسئولان دولت در رسانه ها بازتاب گسترده ای داشته است. برخی از مدیران دولت مخالفت خود را با افزایش قیمت بنزین به علت عدم کشش مردم در شرایط کنونی ابراز داشته اند. نظر به اینکه موضوع قیمت بنزین با معضل ترافیک و آلودگی هوای شهرها از یک سو و از سوی دیگر با اقتصاد شهری و معیشت مردم ارتباط تنگاتنگی دارد در این جا نظرات و پیشنهاد کارشناسی خود را ارئه می کنم. به امید آن که مورد توجه قرار گیرد و راهکار واقع بینانه به موقع انتخاب و مورد عمل قرار گیرد. برای رعایت اختصار در این یادداشت حتی‌المقدور از ذکر آمار و ارقام صرف نظر می کنم و صرفا به مفاهیم ضروری به اختصار اشاره می شود.

1-    سامانه حمل و نقل شهری ما با نگاه خودرو محور با چالش های جدی روبروست. کمبود تسهیلات
حمل و نقل عمومی، عرضه تسهیلات شهری برای خودرو سواری، تسهیلات برای تولید و واردات
خودرو سواری، عرضه بنزین با یارانه زیاد و ارزان تر از قیمت آب معدنی و... بطور طبیعی مردم برای جابجایی روزمره خود اجبارا  وابسته به خودرو سواری با هزینه بالای آن بوده و ناچار به پذیرش تبعات آن از جمله اتلاف وقت روزانه در ترافیک، خسارت های مالی و جانی ناشی از تصادفات و مشکلات
زیست محیطی و آمار بالای مرگ و میر شهروندان ناشی از آلودگی هوا هستند.

2-    راهکار شناخته شده جهانی برای کاهش این چالش جدی مدیریت شهری؛ تقویت و توسعه حمل و نقل عمومی( شامل اتوبوس رانی و مترو) برای سفر های متوسط و طولانی شهری، ایجاد و توسعه تسهیلات دوچرخه رانی برای سفر های کوتاه و متوسط شهری و تقویت تسهیلات پیاده روی برای سفر های کوتاه شهری است.  در کشور های توسعه یافته و در حال توسعه با چنین راهکارهایی ضمن کاهش هزینه های عمومی دولت و تامین سلامت زندگی شهروندان،  هزینه های زندگی آنان را بطور قابل ملاحظه ای کاهش داده اند. اگر بر اساس این واقعیات ملموس در شرایط کنونی سرمایه های انسانی و ملی در معرض مخاطره قرار دارند برای جلوگیری از هدر دادن این سرمایه ها، ضرورتا باید با عزم ملی به فکر یک سرمایه گذاری بزرگ ملی باشیم.

3-    این سرمایه گذاری ملی می تواند از طریق افزایش تدریجی قیمت بنزین و اختصاص افزایش قیمت در حساب جداگانه و مشخص دولت برای تقویت و توسعه  تسهیلات حمل و نقل شهری به ویژه حمل و نقل عمومی مورد استفاده قرار گیرد.   منابع مالی بدست آمده از اجرای چنین برنامه راهبردی با حذف تدریجی یارانه بنزین، که حدود 75 در صد قیمت واقعی آن است و توسط بودجه عمومی کشور تامین می شود، می تواند در خدمت اقتصاد شهری و سلامت شهروندان و اصلاح  گردش اقتصادی کشور قرار گیرد.

صرفا برای روشن شدن ابعاد اقتصادی چنین اقدام راهبردی یادآوری می کند که اگر مصرف روزانه بنزین
 90 ملیون لیتر و قیمت تمام شده بنزین حداقل 3 هزار تومان باشد ( قیمت واقعی 3 تا 7 هزار تومان)،
 مبلغ یارانه پرداخت شده در سال بالغ بر 65 هزار میلیارد تومان  می شود که  حدود دو برابر بودجه مصوب عمرانی کل کشور است.

4-    با توجه به این که افزایش قیمت بنزین موجب بالارفتن میزان تورم در شرایط حساس کنونی خواهد شد برای جلب همکاری و رضایت شهروندان ابتدا باید در سطح کارشناسی و مدیریت کشور اجرای این برنامه  راهبردی با مردم درمیان گذارده شود و با طرح ابعاد مختلف این برنامه راهبردی و پیامد های آن
در زندگی روزمره مردم زمینه های لازم برای آگاهی آنان فراهم شود. در چنین شرایطی است که مردم
 با رضایت افزایش تدریجی قیمت بنزین را می پذیرند زیرا اطمینان پیدا  میکنند که افزایش قیمت بنزین تنها صرف توسعه تسهیلات حمل و نقل شهری و تامین سلامت زندگی آنان خواهد شد.

5-    اگر چنین فرایندی طی شود، نویسنده بر این باور است که با همکاری دولت و مردم گام جدیدی نه تنها برای حل یکی از مشکلات جدی شهر های کشور و بطور کلی حمل و نقل شهری و بین شهری برداشته خواهد شد، بلکه بستری برای گفت و گوی ملی و گشودن راهکارهایی برای سایر مشکلات کشور
در شرایط کنونی فراهم خواهد شد. ان شاء الله.

منبع: سازندگی – 2 آبان 97

پیام تسلیت درگذشت عباس ابوذری

هوالباقی

با کمال تاسف و تألم، درگذشت شادروان عباس ابوذری، دبیر باسابقه آموزش و پرورش و عضو  قدیمی
نهضت آزادی ایران را به اطلاع می رساند. حضور فعال در نهادهای فرهنگی در عرصه روشنفکری دینی در طول سنوات متمادی و همکاری داوطلبانه در شهرداری تهران در دو سال نخست انقلاب، از جمله خدمات آن انسان شریف است که می‌تواند مورد تقدیر و یادآوری قرار گیرد.

 ضمن تسلیت به خانواده محترم، دوستان و هم‌اندیشان ایشان، برای بازماندگان  سلامتی و شکیبایی و برای آن مرحوم، علو درجات مسئلت دارد.

مراسم ترحیم آن مرحوم، عصر پنج‌شنبه 3/8/97 از ساعت ۱۶ تا ۱۷:۳۰ در مسجد حضرت محمد(ص) واقع
در خیابان پیروزی، میدان چهارصد دستگاه برگزار می‌شود.

محمد توسلی

دبیر کل نهضت آزادی ایران،

اول آبان 1397

گریز از سرخوردگی

گریز از سرخوردگی

(چالش های جدی اصلاح طلبان در شورای شهر)

محمد توسلی

اگر بخواهیم با یک گذاره کوتاه دوره مدیریت شهرداری زیر نظر شورای شهر و دوره پیش از آن را مقایسه کنیم باید بگوییم در دوره ای که شهرداری ها زیر نظر وزارت کشور اداره می شدند، وضعیت اداره شهرها ظاهرا بهتر بود. از سال 77 که مدیریت شهرداری ها بر عهده شورای شهر قرار گرفت مدیریت شهری با چالش های جدی مواجه شده است. نه شورای شهر در جایگاه طبیعی خود قرار گرفته است و نه مدیریت اجرایی شهر. به نظر می رسد با توجه به فرهنگ استبدادی تاریخی که جامعه ما متاثر از آن است، همه تمایل داریم در نهادهای اقتدارگرا قرار بگیریم؛ زیرا فرایند یادگیری آزادی و دموکراسی هنوز در این کشور بطور کامل طی نشده است. بنابراین ظاهر مساله اینگونه است که در این پنج دوره شورای شهر، ما با چالش های زیادی مواجه بوده ایم، اما برای اینکه کشور ما به پیشرفت دست یابد، هیچ راهکار دیگری جز این وجود ندارد که بپذیریم شهرها بطور قانونمند توسط شهروندان اداره شوند. به همین علت بنده در اسفند سال 57 که مسئولیت مدیریت شهر تهران را پذیرفتم با توجه به آموزه های قرآنی و آشنایی که در خصوص اداره شهر ها در دوران ادامه تحصیل در خارج از ایران داشتم و همچنین با توجه به مطالبات مردم و آرمان های اولیه انقلاب، اصلاح مدیریت شهر تهران جز اولویت های برنامه شهرداری تهران قرار گرفت.

در این راستا هم ساختار تقسیمات شهری بر پایه مطالعات انجام شده؛  12 منطقه قدیمی  به 20 منطقه جدید شهری متشکل از نواحی و حدود 340 محله شهری مشخص شد.  هدف این بود که در چارچوب قانون شورا ها مردم بتوانند در سطح محلات نمایندگان خود را انتخاب کنند و از همان پایین بتدریج مسائل شهری به دست خود مردم سیاست گذاری و نظارت شود. به این صورت که نمایندگان شورای محلات در شواری مناطق حضور پیدا کنند و نمایندگان شورای مناطق هم در شورای شهر، پارلمان شهری را تشکیل دهند. برای چنین سازوکاری کار کارشناسی فشرده ای در سال اول انقلاب انجام شد که علاوه بر تغییر ساختارها و تقسیمات شهرداری، قانون شوراها تدوین و از طریق  وزارت کشور در دولت موقت مورد بررسی قرار گرفت. مرحوم مهندس بازرگان هم با توجه به اهمیت موضوع روی قانون شورا ها به دقت مطالعه کردند و اظهار نظر های ایشان در اسناد تاریخی آن دوره موجود است. نهایتا در مهرماه سال 58 قانون مدیریت واحد شهری در شورای انقلاب به تصویب رسید، اما بعد از حوادث دهه 60 قانون شوراها در مجالس بعدی کمرنگ و کمرنگتر شد و نهایتا مصوبه مجلس پنجم که هیچ قرابتی با قانون مصوب شورای انقلاب نداشت برای اولین بار در سال 1377 در دوره اول ریاست جمهوری آقای خاتمی به اجرا درآمد.

اگر بخواهیم تجربه پنج دوره شورای شهر تهران را مورد ارزیابی قرار دهیم به لحاظ فرایندی که طی شده و همه در حال یادگیری بوده ایم، به رغم همه کاستی ها و چالش ها، باید این روند را مثبت ارزیابی کنیم. اما ارزیابی شورای اول که اصلاح طلبان به طور عمده در شورای شهر تهران حضور داشتند و در دوره پنجم هم که به طور کامل شورای شهر را در اختیار دارند؛ تجربه و کارنامه شورا تا کنون نشان می دهد که اصلاح طلبان با چالش های جدی به ویژه در شورای پنجم، که لیست امید نام گرفته، روبرو هستند. زیرا اصلاح طلبان به دنبال تحقق زمینه های عملی برای اجرای اصول شورا ها در قانون اساسی و سپردن کار مدیریت شهری به دست خود مردم بوده اند. تناقض بین قانون شوراها، مطالبات مردم و ساختار اقتدارگرایی که در مدیریت شهری وجود دارد و عملا شورای شهر اختیاری متناسب با این مسئولیت سنگین ندارد؛ اعضای شورای شهر را با چنین چالش جدی روبرو کرده است. اصلاح طلبان در شورای اول نتواستند ریشه مشکل و ضرورت بسترسازی برای یادگیری فرایند گذار به دموکراسی را فراهم کنند. در شورای شهر پنجم هم به دلایل مشکلات ساختاری، قانونی و همچنین مشکلات مدیریتی نتوانستند عملا  اقدامات راهبردی  انجام دهند. اگر اعضای شورای شهر نتوانند ریشه های مشکلات پیش رو را مطرح و راهکار های قانونی برای خروج از بحران کنونی در مدیریت شهری را به شهروندان ارائه دهند سرخوردگی به وجود خواهد آمد که پیامدهای منفی آن متوجه  جنبش اصلاحات خواهد شد.

اما در شورا های دوم، سوم و چهارم که عموما محافظه کاران در شورای شهر حضور داشتند اگر چه به دفعات به نقایص قانون شورا ها اشاره داشتند و حتی در شورای چهارم با وزارت کشور دولت آقای روحانی در پیگیری لایحه مدیریت یکپارچه شهری همکاری داشتند اما خروجی کار آن ها مدیریت اقتدار گرایی است که حاصل آن وضعیت کنونی کلانشهر تهران و چالش های پیش روی آن است.

با توجه به بحران هایی که امروز در سطح ملی با آن ها روبرو هستیم، به ویژه بحران های معیشتی مردم که با افزایش تحریم ها پیچیده تر هم شده است، ضروری است مسوولان کشور به ساختارهای مدیریتی نگاه دوباره ای داشته باشند. در چنین ساختاری امکان ندارد که بتوان  به مطالبات مردم پاسخ داد.  واقعیت این است که در هیچ جای جهان، هیچ کشوری وجود ندارد که با چنین ساختار مدیریتی قدم در راه توسعه گذاشته باشد. توصیه مشفقانه بنده این است که نگاه جدیدی به ساختارهای مدیریتی داشته باشند تا به تدریج کار اداره شهر ها به دست خود مردم سپرده شود و دولت مرکزی کوچک، چابک و توانمند گردد و در سطح مسائل کلان ملی عمل نمایند. با این روند وضعیت هر روز پیچیده تر خواهد شد. دربحث مدیریت شهری برای مثال از سال 93 وزارت کشور دولت روحانی، لایحه مدریت یکپارچه شهری را مطرح و دنبال کرد اما  بخاطر موانعی که وجود دارد این لایحه طی این چندسال عملا به بوته فراموشی سپرده شده است.

منبع: روزنامه سازندگی- 28 مهر 97 (متن کامل)

پیام تسلیت درگذشت پروین بختیاری نژاد

هو الحی الذی لا یموت

زنده‌یاد خانم پروین بختیارنژاد، روزنامه‌نگار مردم‌گرا، فعال سیاسی ملی- مذهبی و کنشگر حوزه مطالعات زنان به دیدار معبود شتافت. درگذشت این بانوی فرهیخته موجب اندوه و سوگواری است و عملکرد سالیان حضور ایشان در عرصه اجتماعی، مایه مباهات و شایسته تقدیر از انسانی است متعهد به کرامت بشر.

 آن‌چه در این مجال، عبرت‌آموزتر می‌نماید، مسئولیت‌پذیری و تصمیم شجاعانه و توام با تامل آن زنده‌یاد، در خصوص بازگشت به ایران است که با وجود بیماری و تضییقات و تهدیدات امنیتی، از اهمیت دو چندان برخوردار است. بانو پروین بختیارنژاد به درستی دریافته بود که نجات ایران باید متکی بر تلاش‌های درون‌زا، مسالمت‌آمیز و قانونی صورت پذیرد و به همین جهت، ابا نکرد که پذیرای هزینه‌های قابل پیش‌بینی بازگشت به میهن شود. چنانچه در آخرین روز حیات حکم 6 سال حبس خود را از قوه قضائیه دریافت کرد.

اگر چه او نتیجه مبارزات و مجاهدات خود را به چشم ندید؛ اما بی‌تردید، نیروی ایمان ، به این تلاش‌گر راه آزادی و کرامت بشر، بصیرت امید به آینده و چشم‌اندازی روشن از ایران فردا را عطا کرده بود.

درگذشت مرحوم پروین بختیارنژاد را به خانواده های محترم علیجانی و بختیار نژاد، فرزندان، دوستان و علاقمندان ایشان تسلیت گفته و از خداوند، آمرزش، آرامش و شادی ابدی برای آن بزرگوار مسئلت داریم.

محمد توسلی

دبیر کل نهضت آزادی ایران

22 مهر ماه 1397

پیام عاشورا برای جامعه امروز ما

پیام عاشورا برای جامعه امروز ما

تدوین سخنرانی برنامه عصر تاسوعا نهضت آزادی ایران در منزل زنده یاد دکتر ابراهیم یزدی

( 28 شهریور 1397)

محمد توسلی

موضوع سخن پیام واقعه عاشورا برای جامعه امروز ماست. قبل از طرح این بحث لازم  می دانم مقدمه ای را در خصوص پاسخ به این سوال راهبردی؛ «پیام کدام امام حسین؟»، داشته باشیم. پیام نگاه تاریخی و رسانه ای که  امام حسین را «ما فوق انسان» و همتراز پیامبر و گاهی در کنار خدا می بیند و او را ملجأ مطالبات خود در این دنیا و آخرت تصور می کند و یا نگاه دیگری که بر پایه آموزه های قرآنی و سخنان پیامبر و امام علی(ع) و خود او؛ امام حسین را انسانی مومن و کمال یافته در مکتب قرآن و تربیت شده در خاندان نبوت و در یک کلام شاگرد اول و ممتاز این مکتب ارزیابی می کند. بدیهی به نظر می رسد که در چنین جایگاه انسانی است که  مومنین تربیت شده در تراز امام حسین می توانند الگو و امام برای سایر انسان ها باشند.

برای بازشناسی جایگاه امام حسین در آموزه های قرآنی و معارف دینی در مقدمه بحث مروری اجمالی در خصوص بررسی نسبت خدا با انسان، نسبت خدا با پیامبران و نهایتا نسبت انسان با پیامران و امامان از جمله امام حسین خواهیم داشت.

نسبت خدا با انسان

در قرآن درخصوص مناسبات خدا و انسان موضوعات و موارد زيادي مطرح شده است. در اينجا فقط به یک مورد از آيات كليدي اشاره مي‌شود.

در سوره احزاب آيه 72 خداوند جايگاه ويژه انسان را در بين مخلوقات اين چنين توصيف مي‌كند:

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَن يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنسَانُ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا (احزاب ـ72)

" ما موهبت اختيار را (به صورت امانت) بر آسمان‌ها و زمين و كوهساران عرضه داشتيم، (بنا به عدم استعداد) جملگي از تحمل آن (عاجز مانده و) سرباز زدند و از آن هراس داشتند وانسان (كه مستعد پذيرش آن بود) باز آن را بر عهده گرفت. ولي (با سوء استفاده از اختيار) همواره ستم پيشه و
جهالت پيشه ‌است."

خداوند براي اينكه فرايند كمال انسان را توصيف كند و افت و خيزهايي كه انسان در اين مسير طي مي‌كند، تاکید می کند که انسان آزاد و مختار می تواند یا راه هدایت را انتخاب کند یا راه گمراهی را: « اما شاکرا و اما کفورا». اما نهایتا او را در این فرایند به نقطه نهايي كمال متوجه می كند و مي‌فرمايد:

يَا أَيُّهَا الْإِنسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ ﴿انشقاق ـ 6﴾

" اي انسان، تو با تلاش بسيار، به سوي پروردگارت در حركتي، و به لقاي او نائل خواهي شد".

نسبت خدا با پيامبران

خداوند ضمن هدايت تكويني انسان كه در فطرت او نهادينه شده است براي راهنمايي بشر پيامبراني از بين خود انسان‌ها (منهم) مبعوث و برانگيخته است تا انسان همواره در راستاي هدايت تكويني خود به سوي كمال مطلوب هدايت شود.

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ... ﴿حديد ـ 25﴾

"پيامبران خويش را با نشانه‌هاي روشن فرستاديم و همراهشان كتاب و ميزان (تشخيص حق از باطل) نازل كرديم تا مردم به عدالت برخيزند".

نسبت پيامبران با انسان

آيات قرآن حاكي از آن است كه پيامبران از اينكه انسان‌ها به راحتي تسليم پيام رهايي بخش و هدايتي آنها نمي‌شوند گاهي ناراحت و شاكي مي‌شوند. از اينرو آيات بي‌شماري از قرآن به آزادي و اختيار انسان براي پذيرش گفتمان و راه انبياء كه همان هدايت الهي است پرداخته است و از اينكه پيامبران بخواهند از اهرم زور و فشار و تحمیل به مردم براي ايمان آوردن و پذيرش تعاليم آنها استفاده كنند به شدت برحذر داشته است. به پيامبران تأكيد مي‌شود كه:

وَمَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ الْمُبِينُ ﴿عنكبوت ـ 18﴾

" پيامبر وظيفه‌اي جز ابلاغ آشكار ندارد".

خداوند در آيات ديگر علت آنرا اين چنين توضيح مي‌دهد:

لاَ إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَد تَّبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ... (بقره ـ 256)

"در(پذيرش) دين اكراه و (اجباري) نيست، زيرا راه كمال از راه گمراهي (و تباهي) مشخص شده است".

نسبت انسان با پيامبران

براي اينكه انسان درباره پيامبران به غلو و گزافه‌گويي نپردازد و از مسير هدايت الهي خارج نشود در آيات ديگري در اين زمينه تأكيد فراوان شده است.

ازجمله در آيه پاياني سوره كهف اين چنين تصريح شده است كه:

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِّثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاء رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا ﴿كهف ـ 110﴾

" (اي پيامبر به مردم) بگو: من فقط بشري همچون شما هستم كه به من وحي مي‌شود: معبود شما معبودي است يگانه؛ و هر كه اميد لقاي پروردگار خويش دارد، بايد به اعمال شايسته دست زند و در بندگي پروردگارش احدي را كنار او قرار ندهد."

خداوند براي اينكه نسبت و جايگاه پيامبران را براي انسان تبيين كند تصريح مي‌كند كه:

لَقَدْ كَانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِّمَن كَانَ يَرْجُو اللَّهَ وَالْيَوْمَ الْآخِرَ وَذَكَرَ اللَّهَ كَثِيرًا ﴿احزاب ـ 21﴾

" در (روش) پيامبر خدا، سرمشق نيكويي براي شماست، (يعني) براي كسي كه به خدا و روز واپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد كند".

همچنين خداوند ابراهيم و همراهان او را كه تنها پيامبر خود برانگيخته و سرآمد پيامبران توحيدي است نيز به عنوان اسوه و الگو براي مؤمنان معرفي مي‌كند :

قَدْ كَانَتْ لَكُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِي إِبْرَاهِيمَ وَالَّذِينَ مَعَهُ ... ﴿ممتحنه ـ 4﴾

" در (روش) ابراهيم و همراهانش سرمشق نيكويي براي شماست"

براي اينكه ما همواره اين آموزه‌هاي هدايتي را مدنظر قرار دهيم و منحرف نشويم و نسبت‌ها را فراموش نكنيم در نمازهاي يوميه ضمن قرائت سوره حمد كه عصاره كامل قرآن است و اذكار آن را مرتب تكرار مي‌كنيم كه " إِيَّاكَ نَعْبُدُ وإِيَّاكَ نَسْتَعِينُ" اياك حصر را نشان مي‌دهد "خدايا" ما " تنها" ترا بندگي مي‌كنيم و منحصراً‌ از تو ياري مي‌خواهيم و همچنين مي‌گوييم:

اشهدُ انَّ محمداً عبدهُ وَ رسولهُ "خدايا من گواهي مي‌دهم كه محمد بنده تو و پيام‌آور كلام توست"

جمع‌بندي سوره حج

برای این که جایگاه امامان که ایمان آورندگان اولیه و شاگردان شاخص آموزه های قرآنی هستند بطور مشخص برجسته شود؛ مرور آيات پاياني سوره حج که امامان هم مخاطب آن ها هستند مجموعه  شاخص هایی كه در بالا گفته شد  را  به وضوح  نشان می دهند.

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ ﴿حج ـ 77﴾

وَجَاهِدُوا فِي اللَّهِ حَقَّ جِهَادِهِ هُوَ اجْتَبَاكُمْ وَمَا جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِي الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِّلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْرَاهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمينَ مِن قَبْلُ وَفِي هَذَا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيدًا عَلَيْكُمْ وَتَكُونُوا شُهَدَاء عَلَى النَّاسِ فَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَاعْتَصِمُوا بِاللَّهِ هُوَ مَوْلَاكُمْ فَنِعْمَ الْمَوْلَى وَنِعْمَ النَّصِيرُ ﴿حج ـ 78﴾

" اي مؤمنان، به ركوع و سجود روي آوريد و (تنها پروردگارتان را بندگي كنيد و به كارهاي شايسته دست زنيد، بسا كه رستگار شويد؛ ـ و در راه خدا آن گونه كه سزاوار اوست، جهاد كنيد؛ او شما را برگزيده است و براي شما در امر دين، هيچ تنگنايي پديد نياورد؛ آيين پدرتان ابراهيم را (ملتزم باشيد)؛ خدا در كتب آسماني پيشين و در اين كتاب شما را مسلمان (تسليم شدگان در برابر خودش) ناميد تا پيامبر، نمونه (اسوه) براي شما باشد و شما هم (اي مؤمنان) نمونه (اسوه) براي مردم؛ پس به نماز ايستيد و زكات بپردازيد و به (كتاب) خدا چنگ زنيد؛ او كارساز شماست و نيكو كارساز و ياوري است".

در اين دو آيه چند نكته مورد توجه است:

1- مؤمنان فقط در برابر پروردگار خود بندگي و كرنش دارند.

2- اينچنين بندگان خدا اگر در راه او تلاش نمايند و عمل صالح داشته باشند، زمينه‌هاي بالندگي و رشد و كمال آنان فراهم مي‌شود.

3- براي بالندگي و برانگيخته شدن (مبعوث شدن) انسان، در قرآن واژه‌هاي اجتباء و اصطفاء و اصطناع بكار رفته است. واژه اصطفاء عموماً براي پيامبران و اجتباء عموماً براي بندگان خاص ( مومنین) بكار رفته است اما واژه اصطفاع فقط يكبار براي حضرت موسي بكار رفته است.

4- همانگونه كه در گذشته ابراهيم پايه‌گذار آيين توحيدي شاهد و الگو بوده و پيامبر اسلام براي شما مؤمنين شاهد و الگو است: شما مؤمنين كه اين فرايند را طي كرده باشيد نيز براي مردم شاهد و الگو خواهيد بود. 

هشدار قرآن

براي اينكه انسان از مسير اين برنامه هدايتي تدوين شده الهي منحرف نشود هشدارهاي متعددي به مناسبت‌هاي مختلف در قرآن مطرح شده است، در اينجا به  دو نمونه از آنها اشاره مي شود:

وَمِنَ النَّاسِ مَن يَتَّخِذُ مِن دُونِ اللّهِ أَندَاداً يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللّهِ وَالَّذِينَ آمَنُواْ أَشَدُّ حُبًّا لِّلّهِ ... ﴿بقره ـ 165﴾

" بعضي از مردم (با انگيزه ترس و طمع) غير خدا را همتاي خدا مي‌گيرند و آنها را همچون خدا دوست مي‌دارند (ولي) اهل ايمان در دوستي خدا سخت‌ترند".

أَلَا لِلَّهِ الدِّينُ الْخَالِصُ وَالَّذِينَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء مَا نَعْبُدُهُمْ إِلَّا لِيُقَرِّبُونَا إِلَى اللَّهِ زُلْفَى إِنَّ اللَّهَ يَحْكُمُ بَيْنَهُمْ فِي مَا هُمْ فِيهِ يَخْتَلِفُونَ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ كَاذِبٌ كَفَّارٌ ﴿زمر ـ 3﴾

"آگاه باشيد كه دين خالي از شرك خاص خداست؛ و افرادي كه غير خدا را كارساز خود انتخاب كرده‌اند، (پندار باطلشان اين است كه:) آنها را فقط با خاطر اينكه ما را به خوبي به خدا نزديك گردانند، بندگي مي‌كنيم. خدا در موارد اختلافشان بين آنها داوري خواهد كرد؛ محققاً خدا كسي را كه
دروغ پردازي ناسپاس است، هدايت نخواهد كرد.

واقعه عاشورا

   یزید، پس از جانشینی معاویه، به والی مدینه ولید بن عتبه ابلاغ می کند: « فورا از حسین، عبدالله بن عمر و عبد الله بن زبیر بیعت بگیر و به آنها هیچگونه مهلتی مده تا بیعت کنند». امام حسین در آن شرایط اجبارا از مدینه خارج می شود و به مکه که محل امنی بود می رود و به رسالت خود ادامه می دهد. در آنجا باز مطلع می شود که عوامل یزید به دنبال ترور و کشتن او هستند. با توجه به دریافت دعوت نامه های زیاد از سوی مردم کوفه قبل از پایان مراسم حج بسوی کوفه حرکت می کند. پس از طی منازل متعدد و گفت و گوهای مهمی که در این مسیر از جمله با حر داشت نهایتا به کربلا می رسد و پس از رویداد ها و گفت و گو های تاریخی و آموزنده با سران لشگریزید و نهایتا بستن راه برگشت برای او؛ راهکاری جز دفاع و جهاد برای پاسداری از ارزش های انسانی و ایمانی او باقی نمی ماند. مجموعه رخدادهای این ایام در کربلا و تلاش امام حسین برای آگاهی بخشی و نشان دادن ارزش های انسانی و ایمانی خود که از آموزهای قرآن و مکتب اسلام در یافت کرده بود از جمله نپذیرفتن بیعت با حکومت یزید که نماد ظلم و فساد بود نهایتا منجر به شهادت او، یاران با وفا و افراد خاندان او گردید.

اگر زندگی امام حسین و واقعه عاشورا بایستی برای ما الگو و اسوه باشد در ادامه بحث به اختصار به محور های اصلی پیام های واقعه عاشورا برای جامعه امروز می پردازیم:

اول: ایستادگی در مقابل ظلم، فساد و بی عدالتی

امام حسین از همان آغاز که والی مدینه دستور یزید را به او ابلاغ کرد با شجاعت گفت: «یزید آشکارا فاسد، شرابخوار و فاسق است  و  هرگز با چنین حاکم فاسد و متجاوز به حقوق مردم بیعت نخواهد کرد». امام حسین با چند تن از نزدیکان از جمله برادرش محمد بن حنفیه در خصوص شرایط پیش آمده گفت و گو کرد. امام حسین در پاسخ حنفیه که گفت امام حسین از مدینه خارج شود گفت: «ای برادر، اگر در دنیا هیچ پناهگاه و ملجأ و مأوایی نباشد باز هم با یزید بیعت نخواهد کرد. امام تا آخرین لحظات حیات خود در کربلا و بسته شدن راه برگشتش ایستادگی کرد. در روز عاشورا در پاسخ به «قیس بن اشعث» که می گوید به فرمان پسر عموی خود یزید بن معاویه درآیی، می گوید: «هرگز چنین نخواهد شد. به خدا سوگند من هرگز دست ذلت و خواری به شما نمی دهم و آن گونه که بندگان از ارباب خویش می گریزند از شما نخواهم گریخت. آگر شما (مردم کوفه) مرا (که بسوی خود دعوت کرده اید) و اینک از خود می رانید، من به کسی که پروردگار من و شماست از شر هر خودکامه متکبری که روز جزا را باور ندارد، به خدا پناهنده می شوم». این ایستادگی در واقعه کربلا ادامه داشت که نهایتا منجر به شهادت او شد.

دوم: راهبرد گفت و گو و اصلاحات در مقابل حاکم ظالم

مجموعه سخنان امام حسین در واقعه عاشورا نشان می دهد که او به فکر قیام و جنگ ابتدائی با حاکمیت یزید نبود. او همواره از گفتمان امر به معروف و نهی از منکر، آگاهی بخشی مردم و تلاش برای اصلاح امور جامعه استفاده می کرد. در جمله معروف وصیت نامه اش بهنگام خروج از مدینه هم اتهامات رایج آن روز نسبت به مخالفان را رد می کند و می گوید: « و انی لم اخرج اشرا و لا بطرا و لا مفسدا و لا ظالما» یعنی "برای ایجاد آشوب و استکبار و فتنه و فساد و ستمکاری خروج نکرده ام" و برنامه خودش را هم اضافه می کند: « و انما خرجت لطلب الاصلاح فی امه جدی (ص) ارید ان آمر بالمعروف و انهی عن المنکر» یعنی "تنها انگیزه من برای خروج، اصلاح در امت جدم می باشد می خواهم امر به معروف و نهی از منکر نمایم و به سیره جدم و پدرم علی بن ابی طالب عمل کنم.."

این نگاه راهبردی امام حسین که در طول سفر و اظهارات او تا آخرین روز های حیاتش ادامه داشت، متکی به آموزه های قرآنی است که شاکله شخصیت ، بینش و منش او را ساخته است. از جمله آیه 104 سوره آل عمران: « ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون» یعنی " باید از بین شما جمعی همفکر باشند که دیگران را به نیکویی فرا خوانند و به رفتار شایسته فرمان دهند و از ناپسند باز دارند و آنان رستگارانند" همچنین در آیه 110 سوره آل عمران: « کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن المنکر...» یعنی شما مومنین "شایسته ترین گروهی هستید که به مردم عرضه شدید زیرا یکدیگر را به نیکویی فرا می خوانید و از ناپسند باز می دارید..."

امام علی(ع) که در مکتب قرآن تربیت شده است جایگاه و اهمیت راهبردی این فریضه قرآنی را در حکمت شماره 374 نهج البلاغه این چنین با سایر عبادات و وظایف دینی به تصویر کشیده است: « ما اعمال البر کلها و الجهاد فی سبیل الله عندالامر بالمعروف و النهی عن المنکر الا کنفثه فی بحر لجی» یعنی "همه کارهای نیک (عبادات) و (حتی) جهاد در راه خدا در مقایسه با فریضه امر به معروف و نهی از منکر مانند آب دهان در مقابل آب دریای بیکران است" و  در ادامه اضافه می کند: « افضل من ذالک کله کلمه عدل عند سلطان جائر» یعنی "برتر از همه این فرائض بیان حقی است در مقابل حاکم ستمگر"

سوم: نفی قیام و جنگ ابتدائی

امام حسین همواره بر راهبرد گفت و گو و آگاهی بخشی و اصلاح امور در جامعه تاکید داشت و بر پایه آموزه های قرآنی و روش پیامبر هرگز آغاز گر جنگ نبود و در واقعه عاشورا نیز هرگز قصد قیام نداشت. اتفاقا امام حسین و سایر امامان هم عموما بعلت پیروی از این راهبرد و رسالت آگاهی بخشی همه پیامبران، حاکمان ظالم و فاسد آنان را برنتابیدند و اقدام به حذف آنان کردند و مسموم و شهید شدند.

چهارم:اخلاق و شاکله شخصیت امام حسین

اخلاق انسانی، روح بلند و کمال بینش و منش انسانی امام حسین به لحاظ نظری در دعای عرفه ظهور و بروز دارد و در عرصه عملی در واقعه عاشورا بصورت آزادگی، عزت نفس و حق طلبی متجلی شده است که در سخت ترین شرایط با پرداخت سنگین ترین هزینه های ممکن حاظر نشد شرایط ذلت بار را بپذیرد و در تاریخ بشریت ماندگار و آموزنده شده است.

این سخن امام حسین در روز عاشورا اوج اخلاق انسانی و آزادگی او را به نمایش گذارده است که می گوید: «ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فی دنیاکم» یعنی "اگر دین ندارید و از آخرت نگرانی ندارید لا اقل در دنیای خود آزاده باشید". همچنین این سخن او: « انی لا اری الموت الا سعاده و الحیاه مع الظالمین الا برما» یعنی " من مرگ را جز سعادت و خوشبختی و زندگی با این ستمگران را جز رنج و نکبت نمی دانم" و همچنین این سخن: «الموت اولی من رکوب العار- هیهات من الذله» یعنی "مرگ بهتر از مرتکب ننگ و عار شدن است - دور باد ذلت و خواری از ما" و سرانجام آن سخن تاریخی زینب خواهر مومن، فرهیخته و شجاع پیام رسان نهضت امام حسین پس از مشاهده مجموعه رخدادهای واقعه عاشورا، در کاخ یزید در شام در پاسخ به این سوال که چگونه رخداد های عاشورا را ارزیابی می کنید می گوید: « ما رایت الا جمیلا» یعنی "جز زیبایی ندیدم". این سخنان نمونه ای از سجایای اخلاقی و دفاع از آزادگی و حق طلبی این مومنین شاخص و تربیت شدگان آموزه های قرآنی است که می توانند برای جامعه امروز ما پیام های آموزنده ای داشته باشند.

*     *      *

اگر رسالت همه پیامبران را مطابق با آموزه های قرآنی آگاهی بخشی  و رشد و کمال انسان برای دستیابی به آزادی و عدالت بدانیم به همین علت، امام حسین وارث انبیاء و وارث جانشینان پیامبران است. او پرچم آزادگی و عدالت را، که پیام اصلی همه پیامبران است را باید به تاریخ بسپارد و این پرچم باید همواره در اهتزاز بماند تا به پیروزی بزرگ بشری منجر شود.