پیام‌های کودتای 28 مرداد

پیام‌های کودتای 28 مرداد

محمد توسلی

كودتاي 28 مرداد سال 32 يكي از رخداد های  مهم و تاثيرگذار در تاريخ يكصد ساله اخير كشورمان است كه جا دارد به مناسبت سالروز 28 مرداد بار دیگر براي عبرت ‌آموزي مورد بررسی قرار گیرد و باتوجه به زمینه ها و پیامد های آن که ضربه سنگینی به فرایند گذار به دموکراسی و برنامه های اصلاحی دولت دکتر مصدق داشت مورد بررسی قرار گیرد و مشخص شود که تجربیات آن دوره چه پیامی برای جامعه امروز ما دارد؟

 پس از انقلاب مشروطيت و باز توليد استبداد، دو دهه استبداد سياسي بر جامعه ما حاكميت يافت. تحولات جهاني پس از جنگ جهاني دوم و شهريور 1320 يك دهه فضاي نسبتاً باز سياسي فرصتي براي بازسازي زير ساخت‌هاي فرهنگي ـ اجتماعي و پيگيري مطالبات انقلاب مشروطيت فراهم شد. ثمره اين تلاش‌ها، شكل‌گيري نهضت ملي ايران و حكومت 28 ماهه دكتر مصدق است. برنامه ملي كردن صنعت نفت ايران و قطع سلطه فرهنگی و استيلاي ديرين انگليس، زمينه‌سازي براي حاكميت ملت بر سرنوشت خويش و فرياد آزاديخواهي و استقلال طلبي تحولات شگرفي نه تنها در فضاي سياسي ـ اجتماعي ايران بلكه امواج آن در منطقه گسترش پيدا كرد. بيگانگان به طور مشخص انگليس و آمريكا و همچنين روسيه شوروي كه منافعشان در معرض مخاطره قرار گرفته بود با برنامه‌ريزي راهبردي در مقاطع مختلف براي به زانو در آوردن و سقوط دولت ملي دكتر مصدق از هيچ اقدامي فرو گذار نكردند.

محاصره اقتصادي ايران، توطئه ايادي بيگانگان بعد از رخداد 30تير 1331 از طريق دربار براي اجراي طرح ترور دكتر مصدق در 9 اسفند 1331 و نهايتاً ايجاد شكاف در جبهه داخلی در سطح رهبران نهضت‌ ملي ايران و تشنج آفريني‌هاي جناج‌هاي راست و چپ، از جمله رويدادهايي است كه براي سقوط دولت ملي دكتر مصدق تدارك شده بود، اما با تدبيـر دكتر مصدق و همكاران صـديق او و حمايت قاطبه ملـت ايران با شكسـت مواجه شده بود. اما در آخرين مرحله برنامه كودتاي28 مرداد با بهره‌گیری از پراکندگی و بی‌تفاوتی مردم و تشدید اختلافات همکاران دکتر مصدق و همكاري جبهه خارجی شامل سازمان‌هاي اطلاعاتي آمريكا (سيـا) و انگليس MI-6 و همچنین از عوامل وابسته به استبداد سلطنتی «دربار پهلوي» اجرا شد و با سقوط دولت ملي دكتر مصدق ضربه سنگيني بر نهضت ملي ايران و دستيابي به مطالبات تاريخي ملت ايران یعنی «آزادی»، «استقلال» و «حاکمیت ملی» وارد گرديد.

بهره گیری از تجربیات آن دوره و پیام های کودتای 28 مرداد برای جامعه امروز فرصت مغتنمی است تا بتوان با آگاهی از توطئه هایی که علیه منافع ملی در تدارک است پیشگیری کرد.

·        تجربه كودتاي 28 مرداد و رخدادهاي مشابه تاريخي دويست ساله ايران همواره نشان داده است كه سلطه و استيلاي بيگانگان عمدتاً از طريق پايگاه‌هاي استبداد داخلی عمل كرده است. به عبارت ديگر همواره «دست بيگانگان از آستين استبداد بيرون آمده است». لذا تا موقعي كه فرهنگ استبدادي و پايگاه‌هاي آن در جامعه وجود داشته باشد و آزادي و حاكميت ملت تحقق پيدا نكرده باشد همواره استقلال و تمامیت ارضی كشور در معرض مخاطره قرار دارد و اين امكان وجود دارد كه بيگانگان با نفوذ در پايگاه‌هاي استبداد، سلطه و استيلاي خود را بر قرار كنند. اصل نهم قانون اساسي نيز بر اين امر مهم تاكيد دارد كه: «در جمهوري اسلامي  ايران آزادي و استقلال و وحدت ملي و تماميت ارضي كشور از يكديگر تفكيك ناپذيرند ... و هيچ مقامي حق ندارد بنام حفظ استقلال و تماميت اراضي كشور آزادي‌هاي مشروع را، هرچند با وضع قوانين و مقررات، سلب كند.»

·        رهبران سياسي كه با تاريخ و فرهنگ ايران آشنايي عميق داشته‌اند چون دكتر مصدق و مهندس بازرگان همواره در سخنان و آثار مكتوب خود آزادي را مقدم بر استقلال آورده‌اند، زيرا معتقد بوده‌اند كه در جامعه‌اي كه آزادي‌هاي قانوني رعايت نشود همواره استقلال كشور در معرض مخاطره قرار مي‌گيرد.

·        هرگز نبايد تصور كرد كه با كمك و همراهي بيگانگان آزادي، دموكراسي و حقوق بشر را مي‌توان در كشور تأمين كرد. زيرا بيگانگان بطور طبيعي و در درجه اول به دنبال مطامع و منافع ملي خودشان هستند كه الزاماً‌ با منافع ملي ما هماهنگ نيست.

·        هماهنگي روسيه شوروي با انگليس و آمريكا عملكرد منافقانه حزب توده در جريان كودتاي 28 مرداد و شعارهاي مخالفان عليه دكتر مصدق ازجمله بيانيه‌هاي آيت‌اله كاشاني، سخنان مظفر بقايي در مجلس: «مصدق مي‌كوشد شاه از مملكت برود و حزب توده سركار بيايد»، فضاي سياسي مبهمي پديد آورد كه كودتاگران با حداقل هزينه توانستند دولت را ساقط كنند. در شرايطي كه جبهه ملي عملاً متلاشي شده بود و سازمان‌هاي سياسي نيز از توان تشكيلاتي لازم براي آگاهي بخشي برخوردار نبودند، مردم بهت‌زده به جمع اندك كودتاگران كه جمعي از فواحش شهر در بين آنان بودند و به نفع شاه شعار مي‌دادند نظاره مي‌كردند. رهبران مذهبي چون آيت‌آله بروجردي در چنين فضايي گفته بودند كه من بين توده‌اي‌ها و شاه، شاه را انتخاب كردم.

·        بجز دكتر مظفر بقايي كه اسناد وابستگي وي به بيگانگان محرز و منتشر شده است ريشه اختلاف رهبران نهضت ملي ايران به خصوص آيت‌اله كاشاني، حسين مكي و .. خصلت‌هاي شخصي، خودخواهي‌ها و خودبيني‌ها و قدرت‌طلبي‌هاي شخصي است كه ناشي از فرهنگ استبدادي و نداشتن روحيه كار جمعي است كه افراد و گروه‌ها آمادگي گذشت و رواداري از خود نشان نمي‌دهد و موقعي كه «پاي  مصالح عموم به ميان آيد از مصالح خصوصي و نظرات شخصي صرفنظر نمي‌كنند». اين ويژگيها كه در همكاري‌هاي برهه نهضت مقاومت ملي نيز ظهور و بروز پيدا كرد موجب شد كه شادروان مهندس بازرگان در سال 1336 سخنراني «احتياج روز» را در جشن عيد فطر انجمن اسلامي دانشجويان در دانشكده كشاورزي كرج ايراد كنند كه امروز هم «احتياج روز» جامعه ماست.

منبع : روزنامه اعتماد – 28 مرداد 98