طالقاني منادي كدام اسلام ؟

طالقاني منادي كدام اسلام ؟

محمد توسلی

در سي و يكمين سالگرد رحلت آيت‌اله سيدمحمود طالقاني براي گرامي‌داشت ياد و خاطره او مي‌توان در اين مجال محدود به اختصار به واكاوي مباني انديشه و عملكرد او پرداخت، انديشه‌اي كه در چند دهه گذشته در تحولات فرهنگي، اجتماعي و سياسي كشور تأثيرگذار بوده و براي امروز و فرداي جامعه ما مي‌تواند راهگشا باشد.

v   طالقاني در سال 1319 فعاليت خود را همراه با شادروان مهندس مهدي بازرگان با انديشه "بازگشت به قرآن" آغاز كرد و تا آخرين روزهاي حيات خود با "پرتوي از قرآن" بر اين راهبرد پاي فشرد تا نسل جوان و تشنه حقيقت جامعه را با سرچشمه زلال وحي آشنا سازد و خرافات و پيرايه‌هايي كه طي قرون بر اين انديشه ناب سايه افكنده و زمينه تحجر، جمود و انحراف فكري جامعه را پديد آورده بود از ذهن و فرهنگ مرم بزدايد و راه براي پرستش خداي واحد و كمال انسان هموار شود.

v   طالقاني در تمام عمر پرثمرش با مستبدين زمان كه آزادي را از انسان سلب مي‌كردند سر ستيز داشت زيرا او معتقد بود كه " مكتب قرآن و اسلام، مهمترين مسأله را براي انسان‌ها آزادي مي داند... انسان در بين همه موجودات داراي چنين خصيصه ايست كه مختار آفريده شده يعني در سرنوشت خود و در تصميم خود و اتخاذ راه و روش زندگي آزاد است"... "آن كسي كه فقط وعده آب و نان مي‌دهد دلسوز بشر نيست آن كسي كه آزادي بشر را مي‌خواهد اوست كه طرفدار حيات و زندگي واقعي بشر است".  "انسان آزادي مي‌خواهد، انسان كرامت نفس مي‌خواهد و انسان مي‌خواهد راهش باز باشد، تنفس كند".

v   طالقاني همواره بر حق حاكميت ملت بر سرنوشت خويش در سطوح محلي، شهري و ملي با استناد به آيات قرآني و تجربه بشري تأكيد مي‌ورزيد، در مجلس خبرگان قانون اساسي و در آخرين خطبه‌هاي نماز جمعه خود در بهشت‌زهرا بر اين ضرورت پاي فشرد. اصول فصل شوراهاي قانون اساسي و شكل‌گيري شوراها  برگرفته از اين انديشه راهبردي طالقاني است كه در سه دهه گذشته براي اجراي آنها همواره با مقاومت جدي روبرو بوده است.

v   طالقاني آزادي، حاكميت مردم و كرامت انسان را عين آرمان و فضيلت عدالت مي‌دانست زيرا در چنين شرايطي است كه توزيع عادله قدرت كه مقدمه توزيع عادله ثروت و عدالت اقتصادي و اجتماعي است امكانپذير مي‌گردد.

v   طالقاني با مشاركت در كار جمعي در طول حيات خود و مشاركت در تأسيس نهضت آزادي ايران در سال 1340 الگويي تاريخي براي تأكيد بر شكل‌گيري و تقويت نهادهاي مدني وتحزب برپايه آزادي، حاكميت ملت، كرامت انساني وعدالت است.

v   طالقاني در سال 1334 يعني دو سال پس از كودتاي 28 مرداد 32 كه كتاب "تنبيه الامه و تنزيه‌المله" آيت اله شيخ محمد حسين ناييني را منتشر و حواشي به آن اضافه كرد، انديشه اجتماعي خود را در آخرين پاورقي آن اينچنين منعكس كرده است: "پيامبران عظام كه كاخهاي استبداد را ويران كردند... مردمي را تربيت كردند و قدرت بدستشان دادند تا با قدرت شمشير عدالت و خداپرستي، قدرت استبداد و شاه‌پرستي را برانداختند، آن مقاومت و انقلاب و خونريزي امروز به قانون و آراء عمومي تبديل شده، اين حقيقت كه مي‌تواند مستبدين را محدود سازد تا چشم باز كنند و سود و زيان خود و ملت را درك نمايند امروز اوراق انتخابات بجاي شمشير و تير و كمان انقلاب ديروز است، اين يگانه چاره كندن ريشه شاه‌پرستي و خودپرستي و از مصاديق بارز امر به معروف و نهي از منكر مي‌باشد." اين انديشه حدود نيم قرن قبل طالقاني، امروز راهبرد مطالبه انتخابات آزاد و سالم و مبارزه قانوني و پرهيز از خشونت را پيش روي مردم ما نهاده است.

مروري بر آثار طالقاني نشان مي‌دهد كه نه‌تنها انديشه طالقاني و ياران او در چند دهه گذشته زمينه ساز تحول در ايران و همچنين بارور كردن انديشه روشنفكران ديني ساير كشورهاي اسلامي بوده است بلكه امروز نيز مي‌تواند راهنماي نسل جديد براي بازگشت به مباني اسلام رحماني و انساني و دور ساختن عرصه فرهنگي جامعه از زمينه‌هاي اسلام قشري كه ارزش‌هاي انساني را نفي مي‌كند، باشد.

رحمت خدا بر او و ياران او باد

منبع: هفته نامه ستاره صبح - 21 شهریور 89