اصلاح قیمت بنزین با راهکار« انسان محور»

اصلاح قیمت بنزین با راهکار« انسان محور»  

محمد توسلی

اصلاح قیمت بنزین به ویژه از سال گذشته که شاهد افزایش گسترده قیمت‌ها بوده‌ایم یکی از موضوعات پرچالش در سطح مدیران و کارشناسان این حوزه بوده است. این اختلاف نظر در جلسه اخیر شورای عالی هماهنگی اقتصادی کشور به ویژه بین رئیس جمهور و معاون اول ایشان بطور وسیع رسانه‌ای شد. با توجه به اهمیت کارشناسی این موضوع در این یادداشت، ضمن مرور دیدگاه‌های مختلف به دیدگاه دیگری که کمتر به آن توجه می‌شود اشاره‌ای خواهم داشت.

1-    قیمت بنزین در چند سال گذشته ثابت بوده و در شرایط کنونی که همه ساله - به ویژه در سال جاری - با تورم قابل توجهی روبرو بوده‌ایم و سایر قیمت‌ها افزایش چشم‌گیری داشته‌اند اما قیمت بنزین نه تنها افزایشی نداشته، بلکه قیمت آن از آب معدنی هم ارزانتر است. در مقایسه با کشورهای همسایه همچون افغانستان و عراق، قیمت بنزین در ایران حدود ده درصد است ( 7 سنت در مقابل حدود 70 سنت). البته این تفاوت با ترکیه و اروپا بسیار بیشتر است. برای پایین نگهداشتن قیمت بنزین و البته سایر حامل‌های انرژی، دولت مجبور است بخش  درخور ‌توجهی از اعتبارات خود را بین 250 تا 350 هزار میلیارد تومان در سال به این امر اختصاص بدهد. این رقم که بخش قابل‌توجهی از بودجه دولت را می‌بلعد، فقط هزینه اقتصادی این سیاست یارانه‌ای حامل‌های انرژی و بنزین است. هزینه‌های دیگر که از جهاتی مهمتر است، بلحاظ جنبه‌های زیست محیطی و اجتماعی درخور ‌توجه است که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهم داشت.

2-    برای اصلاح قیمت بنزین، بطور خلاصه سه راهکار در سطح مدیران ارشد دولت مطرح شده است: راهکار اول آزادسازی قیمت بنزین است، چون افزایش قیمت موجب تورم و اعتراض عمومی خواهد شد، دولت به خاطر ملاحظات سیاسی، موافق این راهکار نیست. دوم راهکار دو نرخی با سهمیه‌بندی و مصرف مازاد با افزایش قیمت در حد پنج هزار تومان است . سوم راهکار پرداخت ریالی سهم بنزین به هر شهروند در حد 250 هزار تومان ماهانه برای هر خانواده، و آزادسازی قیمت بنزین است. البته در غیاب تصمیم‌گیری دولت، عملاً تاکنون طی سال‌های اخیر، راهکار چهارم یعنی ادامه وضعیت موجود مورد عمل قرار گرفته است.

3-     موافقان و مخالفان هر یک از راهکارها، نگاه خاص خود را دارند. مخالفان طرح سهمیه‌بندی، بهره‌مندی بیشتر دهک‌های بالا، که خودروی سواری بیشتری دارند و موجب تبعیض است را مطرح می‌کنند. مخالفان طرح «هر شهروند یک سهمیه بنزین» با نگاه اقتصادی این طرح را پوپولیستی و موجب تورم شدید ارزیابی می‌کنند. در خصوص راهکار آزادسازی قیمت بنزین، مخالفان با نگاه اقتصادی، فشار به طبقات متوسط و فرودست و پیامدهای  سیاسی آن را مورد تأکید قرار می‌دهند. البته هر دیدگاهی با نگاه صرف اقتصادی و ملاحظات سیاسی، منطق خاص خود را ارائه می‌کند، اما نتوانسته‌اند به جمع‌بندی و تصمیم‌گیری برسند.

4-     مبانی دیدگاه‌های متفاوت که اشاره شد، عمدتاً با نگاه «خودرو محور»، «اقتصاد محور» و «سیاسی محور» مطرح شده است، یعنی وضعیت موجود نظام حمل و نقل خودرو محور را پذیرفته‌اند و با ملاحظات اقتصادی و البته سیاسی به دنبال توجیه بهترین راهکار ممکن در شرایط بحرانی کنونی هستند. اما واقعیت این است که نظام حمل و نقل ما، به ویژه حمل و نقل شهری، که با نگاه خودرو محور شکل گرفته و مدیریت می شود، خود یکی از عارضه‌های وضعیت موجود است و اگر در سیاست‌گذاری اصلاح قیمت بنزین مورد توجه قرار نگیرد، با انتخاب هر یک از راهکارها نه تنها مشکل حل نخواهد نشد بلکه روند موجود با پیچیدگی بیشتر تداوم خواهد یافت.

5-    برای دستیابی به راهکار مطلوب اصلاح قیمت بنزین باید نگاه «خودرو محور» کنونی در مدیریت حمل و نقلی کشور به نگاه «انسان  محور» و تأمین زیست سلامت شهروندان با توجه به دیدگاه کارشناسی و تجربه بسیاری از کشورهای جهان متحول شود. در شرایط موجود، سامانه حمل و نقل شهری ما با نگاه خودرو محور با چالش‌های جدی روبروست : کمبود تسهیلات حمل و نقل عمومی، عرضه تسهیلات شهری برای خودرو سواری، تسهیلات برای تولید و واردات خودرو سواری، عرضه بنزین با یارانه زیاد و ارزان و غیره. در این شرایط، مردم بطور طبیعی برای جابجایی روزمره خود، اجباراً وابسته به خودرو سواری با هزینه‌های بالای آن بوده و ناچار به پذیرش تبعات آن از جمله اتلاف وقت روزانه در ترافیک، خسارت‌های مالی و جانی ناشی از تصادفات و مشکلات زیست محیطی و آمار بالای مرگ و میر شهروندان ناشی از آلودگی هوا هستند. راهکار شناخته‌شده جهانی برای کاهش این چالش جدی مدیریت شهری؛ تقویت و توسعه حمل و نقل عمومی( شامل اتوبوس‌رانی و مترو) برای سفرهای متوسط و طولانی شهری، ایجاد و توسعه تسهیلات دوچرخه‌رانی برای سفرهای کوتاه و متوسط شهری و تقویت تسهیلات پیاده‌روی برای سفرهای کوتاه شهری است. اگر بر اساس این واقعیات ملموس در شرایط کنونی، سرمایه‌های انسانی و ملی در معرض مخاطره قرار دارند، برای جلوگیری از هدر دادن این سرمایه‌ها، ضرورتاً باید با عزم ملی به فکر یک سرمایه‌گذاری بزرگ ملی باشیم و اصلاح قیمت بنزین را در این راستا برنامه‌ریزی کنیم.

6-    در این راهکار «انسان محور»، در یک گفت و گوی ملی و اقناع و جلب همکاری مردمی، می‌توان از طریق افزایش تدریجی قیمت بنزین و اختصاص افزایش قیمت در حساب جداگانه شفاف و مشخص دولت، برای تقویت زیرساخت‌های اقتصادی کشور، از جمله  توسعه تسهیلات حمل و نقل شهری، به ویژه حمل و نقل عمومی، این فرایند ضروری را با آرامش طی کرد. منابع مالی بدست‌آمده از اجرای چنین برنامه راهبردی، با حذف تدریجی یارانه حامل‌های انرژی از جمله بنزین، می‌تواند در خدمت اقتصاد شهری و سلامت شهروندان و اصلاح گردش اقتصادی کشور قرار گیرد. اجرای این برنامه، که اجمالاً به آن اشاره شد، اگرچه در شرایط تحریم‌های کنونی ممکن است با مشکلاتی مواجه گردد، اما با شفافیت مالی و جلب اعتماد عمومی و همکاری‌های مردمی، می‌توان با موفقیت بیشتری بر چالش‌های راهکار «انسان محور» نسبت به سایر راهکارها، غلبه کرد.

منبع: شرق- 10 تیر 1398