جایگاه شورایاری‌ها در مدیریت شهری

جایگاه شورایاری‌ها در مدیریت شهری

محمد توسلی*

انتخابات پنجمین دوره شورایاری‌ها در کلانشهر تهران قرار است روز چهارم مرداد ماه برگزار شود. بر اساس گزارش های منتشر شده در این انتخابات شهروندان تهرانی در 354 محله تهران حضور پیدا می‌کنند و برای انتخاب 9 نفر عضو در هر یک از شورایاری‌ها رأی خواهند داد. پرسشی که امروز ممکن است برای شهروندان به حق مطرح باشد این است که شورایاری‌ها چه نقش و جایگاهی در مدیریت شهری دارند و چرا باید در این انتخابات مشارکت کنند؟ برای پاسخ به این پرسش که کاملا بجاست؛ در اینجا به اختصار به زمینه های تاریخی آن و ضرورت حضور در این انتخابات اشاره می کنم.

موضوع «بلدیه» و «انجمن شهر» و مشارکت مردم در مدیریت شهری از انقلاب مشروطه یعنی حدود یکصد سال گذشته مطرح بوده است. اما به علت حضور فرهنگ استبدادی در مدیریت کشور که جایگاهی برای مردم در اداره کشور و شهرها باور نداشتند، به رغم پیگیری این ضرورت در دوران نهضت ملی ایران در اوایل دهه سی، تا سال 57 و پیروزی انقلاب این مطالبه مردمی که پیشنیاز برنامه توسعه کشور است عملا تحقق پیدا نکرد.

در سال 57 که ملت ایران با اجماع کم نظیری برای کَنده شدن کُنده استبداد پهلوی و تامین آزادی و حاکمیت ملت، در مدیریت کشور و شهرها در عرصه عمومی حضور پیدا کرد و زمینه پیروزی انقلاب فراهم شد و در مرحله بعد در بسیاری از اصول قانون اساسی تبلور پیدا کرد، بطور طبیعی از مدیران بعد از انقلاب انتظار داشتند زمینه های اصلاح ساختاری در مدیریت کشور و شهرها فراهم شود تا مدیریت از بالا و نظام استبدادی به مدیریت از پائین و مدیریت مردمی متحول شود. در چنین شرایطی که مردم احساس آزادی و حاکمیت بر سرنوشت خودشان را پیدا کرده بودند، خُلق و خوی مردم آن چنان متحول شد که با همکاری و همدلی همه جانبه با مدیران پس از انقلاب از جمله مدیریت شهر تهران، اقداماتی انجام شد که به لحاظ کارشناسی در شرایط عادی امکان پذیر نیست.

یکی از اقدامات انجام شده تشکیل شورای محلات بود که با حضور داوطلبانه مردم به ویژه نیروهای جوان و تحصیل کرده که بعضا از خارج کشور به عشق خدمت به ایران برگشته بودند، تشکیل شد و کمک های اساسی به مدیریت شهر و اجرای طرح های مورد نیاز شهری و در دوران جنگ تحمیلی در پشتیبانی جبهه‌ها، داشتند که گزارش آن ها در خاطرات آن دوران به تفصیل آمده است.

از همان اسفند 57 برای پاسخ به این نیاز راهبردی وتحقق مطالبات تاریخی ملت ایران، برای تهیه قانون شوراهای شهری و اصلاح تقسیمات شهری اقدام شد تا مردم بتوانند نمایندگان خودشان را در حوزه محله خود انتخاب کنند و نمایندگان آن‌ها در شورای مناطق و شورای شهر (پارلمان شهری) حضور پیدا کنند و بطور قانونمند همانطور که خانه خودشان را اداره می کنند بتوانند شهر خودشان را هم اداره کنند. در محدوده شرق مسیل کن 341 محله با اشتراکات فرهنگی، اجتماعی و جغرافیایی و 20 منطقه شهری، مشخص شد. تعداد این محلات، با اضافه شدن مناطق 21 و 22 در سال های اخیر به محدوده شهر تهران، به 354 محله افزایش پیدا کرده است.

قانون شوراها با هماهنگی وزارت کشور و دولت موقت با توجه به آموزه‌های قرآنی و تجربه بشری در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه تهیه شد. زنده یاد مهندس بازرگان در دولت موقت با علاقمندی این قانون را با دقت بررسی و روی آن اظهار نظر کردند که در اسناد و خاطرات تاریخی آمده است. نهایتا قانون «مدیریت واحد شهری» در مهرماه 58 به تصویب شورای انقلاب رسید.

اما این که چرا این قانون مصوب و در مرحله بعد اصول شفاف فصل هفتم قانون اساسی مربوط به شوراها تا کنون بطور کامل اجرا نشده است و این که چرا قانون شوراهای مصوب مجلس اول، تا مجلس پنجم به تدریج کمرنگ و کمرنگتر شد و اجرای آن تا سال 77 به تعویق افتاد، توضیح آن نیاز به فرصت دیگری است. اما به رغم کاستی‌ها و پاسخگو نبودن قانون مصوب مجلس پنجم، آقای سید محمد خاتمی در دولت اصلاحات، در سال 77، برای پاسخ به این نیاز راهبردی، اولین انتخابات شوراها را انجام داد و امروز پنجمین دوره شوراهای شهری را تجربه می‌کنیم.

بطور خلاصه در تمام ادوار شوراها، هم اعضای شوراها، هم مسئولان و هم مردم در حال یادگیری و تلاش برای رفع موانع بوده‌اند. پیشنهاد لایحه «مدیریت یکپارچه شهری» در سال 1393 توسط وزارت کشور دولت آقای روحانی  و برگزاری جلسات هم اندیشی با حضور مسئولان و کارشناسان در این راستا درخور ارزیابی است. اما توقف پیگیری آن در دوره دوم دولت آقای روحانی نمودار موانع و ایستادگی نهادهایی است که با اجرایی شدن آن موافقت و هماهنگی ندارند.

در این فرایند یادگیری، مشکلاتی که مدیریت شهرها بدون مشارکت و همکاری واقعی مردم در پی داشته است حتی در شوراهای دوم تا چهارم که محافظه کاران عموماً در شوراها اکثریت داشته‌اند، شورایاری‌ها در محلات شهر سامان پیدا کرده و خلاء قانونی را هم وزارت کشور و دولت‌ها تقبل کرده اند تا به تدریج راهبرد مدیریت شهری و جلب مشارکت واقعی مردم از پایین ترین واحد طبیعی شهری یعنی محلات، مورد پذیرش نمایندگان مردم در مجلس قرار گیرد و زمینه تصویب قانون «مدیریت واحد یا یکپارچه شهری» در مجلس فراهم شود.

در چنین شرایط، نامزدی اشخاص با صلاحیت در محلات، به ویژه جوانان علاقمند به فعالیت های اجتماعی جهت کسب تجربه درکارهای جمعی و مدیریتی، مشارکت گسترده مردم در روز انتخابات و رأی به نامزدهای واجد صلاحیت، این فرایند در پاسخ به این نیاز راهبردی مدیریت شهری، می تواند موجب یادگیری شده و زمینه سازی برای اصلاح ساختار مدیریت شهری را تسهیل کند.

·        اولین شهردار تهران بعد از انقلاب

منبع: شرق 15 تیر 98