انتخابات استاني در اين شرايط به سود بي‌ريشه‌هاست

گفت و گو با مهندس محمد توسلی:

انتخابات استاني در اين شرايط به سود بي‌ريشه‌هاست

محمد توسلي، اولين شهردار بعد از انقلاب و از فعالان سياسي باسابقه كشور و ياران مهندس مهدي بازرگان در نهضت آزادي است. توسلي جزو آن دسته اصلاح طلباني است كه نگاه مثبتي به طرح استاني شدن انتخابات مجلس ندارند. وي معتقد است تا زماني كه شوراها به نهادهايي قدرتمند همچون پارلمان‌هاي شهري تبديل نشوند و احزاب ريشه‌دار هم در كشور امكان فعاليت و شكل‌گيري نداشته باشند؛ طرح‌هايي چون استاني شدن انتخابات مفيد و در راستاي توسعه سياسي نيست.

با توجه به مجموعه شرایط موجود در فضای سیاسی کشور، اقدام مجلس در تصویب طرح استانی شدن انتخابات را چطور ارزیابی می‎کنید و این طرح، چه تأثیری می‎تواند بر انتخابات و آرایش نیروها داشته باشد؟

موضوع استانی شدن انتخابات که در مجلس مطرح شده و امروز مورد توجه محافل سیاسی قرار دارد؛ در ادوار قبل مجلس نیزمطرح شده بود، اما هر بار با استدلال‎هایی تصویب نشد. اینکه انگیزه مجلس نهم در طرح و پیگیری این موضوع چیست؛ نکته‎ای است که جا دارد به آن توجه کنیم. اما مستقل از اینکه طراحان استانی شدن انتخابات چه هدفی از اقدام خود دارند؛ ما باید بطور کلی ببینیم که آیا استانی شدن انتخابات در راستای فرایند برنامه توسعه سیاسی و جلب مشارکت بیشتر مردم در اداره کشور و در راستای منافع ملی هست ؟ و در چه شرایطی این  طرح می‎تواند پیامدهای مثبتی در پی داشته باشد. من برای آنکه این بحث را مقداری باز کنم؛ مقدمه‎ای را عرض می‎کنم. در قانون فعلی، پایه انتخابات در شهر‎هاست. بنابراین، مردمی که در یک شهر هستند؛ به کاندیداهایی که عموما اهل همان شهر هستند و از آنها شناخت دارند، رأی می‎دهند. وبعد هم  از کسی که به نمایندگی آن شهر انتخاب می‎شود، انتظار دارند به مطالباتی که در چارچوب نیازهای مردم آن شهر مطرح است، پاسخ دهد. به همین جهت، بخشر قابل توجهی از وقت نمایندگان مجلس به سفر به حوزه انتخابیه، سرکشی از منطقه و پاسخگویی به مراجعات مردم شهرستان اختصاص می‎یابد و بخشی از سؤالات و نطق‎های نمایندگان در صحن مجلس هم مربوط به مشکلاتی است که شهروندان آن شهر دارند و از طریق نماینده خود در مجلس مطرح و پیگیری می‎کنند. در این شرایط، اگر ما بخواهیم انتخابات را استانی کنیم؛ طبیعتا تعداد نمایندگانی که در یک استان انتخاب می‎شوند، الزاما از همه شهرها نخواهند بود. بنابراین، مردم همه شهرها مستقیما نماینده نخواهند داشت و انگیزه‎شان برای حضور و مشارکت در انتخابات کاهش پیدا خواهد کرد و در این صورت، طرح استانی شدن انتخابات در راستای اهداف توسعه سیاسی و جلب مشارکت مردم در سرنوشت خویش نخواهد بود.

اما در چه شرایطی استانی شدن می‎تواند مفید و در راستای توسعه سیاسی باشد؟ پاسخ به این پرسش را باید با توجه به نقش شوراها در مدیریت سیاسی و اجتماعی کشور داد. شوراها می‎توانند نقش مؤثری در اداره شهرها و استان‎ها برعهده گیرند؛ مشروط به اینکه شوراها در جایگاه طبیعی خود قرار داشته باشند. شوراها به جای آنکه «شورای شهرداری» باشند؛ بایستی «شورای شهر» بوده و برهمه خدمات مورد نیاز شهروندان در شهر اشراف داشته باشند. متأسفانه قانونی که شورای انقلاب درباره اختیارات شوراها تصویب کرد و در مرحله بعد در اصول قانون اساسی نیز منعکس شد، بعدها دچار تغییر شد و از اختیارات این نهاد به‎تدریج کاسته شد. بطوری که امروز شوراها در شهرها – و بویژه کلانشهرها و از جمله تهران- نقش مؤثری در انجام وظایفی که شورا باید داشته باشد، ندارند و عملا به ماشین امضایی برای مدیریت اقتدارگرای کلانشهرها تبدیل شده‎اند. در حال حاضر، تعداد اعضای شوراها نه تناسبی با جمعیت و مطالبات شهرها دارد و نه زیرمجموعه‎های کارشناسی دارند که بتوانند مسایل پیچیده مدیریت شهری را بررسی و در آن راستا سیاستگذاری و برنامه‎ریزی کنند و در مرحله بعد، بتوانند بر روند اجرای مصوبات خود نظارت کنند.در حال حاضر، این فرآیند در کشور انجام نمی‎شود و به همین جهت، شوراها در جایگاه واقعی خود قرار ندارند. ضمن اینکه بسیاری از خدماتی که در شهر ارائه می‎شود، در اختیار شورای شهر نیست، بلکه در اختیار دولت است. خوشبختانه، در دولت یازدهم به کوشش جمعی از کارشناسان، آن ایده‎ و برنامهای که ما در اول انقلاب مطرح کردیم؛ خوب تدوین شده و در قالب طرحی با عنوان «مدیریت واحد شهری» درآمده است. من نمی‎دانم الآن این طرح در چه مرحله‎ای از تصویب قرار دارد؛ اما معتقدم که در صورت تصویب و اجرای این طرح، شورای شهر می‎تواند در جایگاه طبیعی و قانونی خود و در چارچوب اصول قانون اساسی قرار بگیرد. در این صورت، مردم هر شهر در راستای نیازهای خود با نمایندگان شورای شهر خود ارتباط خواهند داشت و بنابراین، خواهند توانست نیازهای خود را از طریق شورای شهر تأمین کنند. علاوه بر شورای شهر، شورایعالی استان‎ها هم وجود دارد که می‎تواند در سطح استان ها، نیاز مردم استان ها را هماهنگ با سیاست‎های کلان دولت مطرح و پیگیری کنند.

در این چارچوب، مجلس شورای ملی (که بعد از انقلاب مجلس شورای اسلامی نام گرفت) طبیعتا باید در سطح ملی عمل کند. در این صورت، کسانی باید بعنوان نماینده وارد مجلس شوند که نگاه ملی داشته باشند و دیگر، ارتباطی با مسایل روزمره زندگی مردم شهر و حتی استان نخواهند داشت. به نظر می رسد، در این حالت است که انتخابات استانی موضوعیت پیدا می‎کند و نمایندگان مجلس خواهند توانست به سیاست گذاری و برنامه‎ریزی و نظارت در سطح ملی بپردازند. بنابراین، می‎توان نتیجه گرفت تا زمانی که شوراهای شهر در جایگاه طبیعی خود قرار نگرفته باشد؛ انتخابات استانی نه‎ تنها مفید نیست، بلکه مخل هم خواهد بود و می‎تواند برنامه‎های توسعه سیاسی را با مشکلاتی روبه‎رو کند.

یک بعد مثبتی که برای طرح استانی شدن انتخابات بیان می‎شود، این است که با اجرای این طرح، اهمیت شناخت مستقیم و اعتبار محلی و منطقه‎ای نامزدها که در سطح هر شهر وجود دارد، کمتر می‎شود و در نتیجه، احزاب و نیروهای سیاسی قدرت بیشتری می‎گیرند و آنها مسؤولیت معرفی نامزدها و تعریف برنامه برای آنها را برعهده خواهند گرفت. آیا شما این نظر را قبول دارید؟

اگر احزاب سیاسی ریشه‎دار در کشور بودند و می‎توانستند مدیریت دولت را تصدی کنند؛ این گزاره قابل بررسی بود. اما در شرایط کنونی که ما احزاب توانمندی که طبق قانون بتوانند چنین نقشی را ایفا کنند، نداریم؛ چگونه می‎توان چنین روندی را محقق کرد؟ در هیچ دوره‎ای از انتخابات ریاست‎جمهوری، فرد پیروز بعنوان کاندیدای یک حزب به میدان نیامده و متعهد به اجرای برنامه‎های یک حزب نبوده است. در حالیکه در کشورهای دارای دموکراسی پارلمانی مثل فرانسه و انگلستان، حزب دارای اکثریت مجلس دولت را در اختیار می‎گیرد و در کشورهای دارای نظام ریاستی چون آمریکا، نامزدهای احزاب قوی و باسابقه در برابر هم قرار می‎گیرند. وقتی در کشور ما چنین جایگاهی برای احزاب وجود ندارد؛ طبعا در صورت استانی شدن انتخابات هم نمی‎توانند نقش مؤثری در توسعه سیاسی ایفا کنند.

مدافعان ایده استانی شدن انتخابات معتقدند چنین طرحی می‎تواند زمینه تشکیل احزاب ریشه‎دار و قدرتمند را فراهم کند. یعنی، تا وقتی که ساختار انتخابات پارلمانی به صورتی نباشد که حضور احزاب را الزامی کند؛ حزب قدرتمند هم نخواهیم داشت...

یعنی، مدافعان طرح می‎گویند ما ابتدا اختلالی در ارتباط موجود بین نمایندگان مردم و مجلس شورای اسلامی برقرار می‎کنیم؛ بدون آنکه شوراها را در جایگاه طبیعی خود قرار داده باشیم و الآن بخواهیم با این رویکرد، احزاب نامزدهای خود را در استان‎ها معرفی کنند و بعد نمایندگان برآمده از لیست احزاب در مجلس اکثریت داشته باشند تا با دولت منتخب مردم هماهنگی بیشتری داشته باشد. رد یا تأیید چنین ایده‎ای نیازمند تأمل بیشتری است. من نمی‎دانم در شرایطی که احزاب جدی هنوز در کشور شکل نگرفته‎اند، آیا استانی شدن انتخابات عملا فرصت را برای کسانی که در شهرها ریشه ندارند و می‎خواهند با استفاده از رانت‎هایی که دارند، از طریق انتخابات استانی و مستقل از ارتباط ارگانیک با مردم انتخاب شوند، فراهم نخواهد کرد؟ بنابراین، من نمی‎توانم پیامد اجرای این طرح را در شرایط کنونی مثبت ارزیابی کنم.

اگر فرض بگیریم این طرح برای همین دوره از انتخابات مجلس تصویب و اجرایی شود؛ احزاب و گروه‎های اصلاح‎طلب باید چه سازماندهی برای ارائه لیست‎های استانی داشته باشند؟ آیا لیست‎ها باید توسط نخبگان و اصلاح‎طلبان همان استان تهیه شود و یا اینکه تصمیمات باید در تهران گرفته شود؟

اگر چنین اتفاقی بیافتد؛ بطور طبیعی نامزدهای هر استان باید توسط افراد بومی سرشناس همان استان که به شرایط آن استان آگاهی کامل دارند؛ انتخاب شوند و بنابراین، جریان اصلاح‎طلب در استان این اولویت را دارد که در تهیه و تدوین لیست‎های انتخاباتی پیشگام باشد. البته، اگر در چارچوب یک نگاه اصلاح‎طلبی در سطح ملی نگاه کنیم؛ طبیعی است که استان‎ها می‎توانند با ستاد مرکزی انتخاباتی اصلاح‎طلبان نیز هماهنگی داشته باشند. این هماهنگی بسیار مفید خواهد بود تا همه استان‎ها بتوانند در مورد ضوابط انتخاب افراد، شکل حضور در انتخابات، شعارها و برنامه‎های کلان و راهبردی به شکلی هماهنگ عمل کنند. ضمن آنکه چه بسا افرادی که در استان‎های مجاور باشند و در هر دو استان هم مورد توجه و اقبال مردم باشند، در صورت هماهنگی با ستاد مرکزی، شخصیت‎های اصلاح‎طلب محبوب، ریشه‎دار و باسابقه خواهند توانست در استان‎های مختلف حضور پیدا کنند و با حضور چنین افرادی تعادل و توازنی در لیست‎های انتخاباتی بوجود خواهد آمد. بنابراین، اگر استانی شدن انتخابات الزامی شود؛ اصلاح‎طلبان هم می‎توانند از چنین ظرفیت‎هایی استفاده کنند. اما اولویت آن است که قبل از اجرای قانون " مدیریت واحد شهری " تا آنجا که ممکن باشد نمایندگان استانی ازهمه شهرهای استان انتخاب شده باشند تا ارتباط مردم شهر ها با نمایندگان بومی خود شان نیز تامین شود.

فراتر از بحث استانی شدن انتخابات، پیشنهاد شما به احزاب و گروه‎های اصلاح‎طلب برای انتخابات مجلس دهم چیست؟ با توجه به زمان باقیمانده تا انتخابات و پارامترهای مؤثر بویژه ردصلاحیت‎های احتمالی، چه الگویی باید در پیش گرفته شود؟

به نظر من، طیف احزاب و گروه‎های اصلاح‎طلب در استان‎ها باید جلسات هماهنگی خود را برای انتخابات تشکیل دهند و علاوه بر این، با نهادهای مدنی در استان‎ها هم ارتباط بگیرند؛ چرا که ارتباط منظم با نهادهای مدنی (گرچه سیاسی نیستند) می‎تواند در مقطع انتخابات خیلی مفید باشد. ظاهرا، تلاش‎های مثبتی در تعدادی از استان‎ها برای همراهی و هماهنگی اصلاح‎طلبان انجام شده و از طریق تبادل نطر و گفت‎وگو، ساختاری بوجود آمده که می‎تواند بستر خوبی برای شناسایی، انتخاب و معرفی شایسته‎ترین افراد در انتخابات آتی مجلس باشد. اصلاح‎طلبان باید با آمادگی قبلی از همه بخواهند در انتخابات ثبت نام کنند تا در نتیجه حضور گسترده نامزدها، شانس تأیید صلاحیت و حضور عملی در انتخابات را بالا ببرند. تجربه تاریخی نشان داده که ما در کارهای جمعی ضعیف هستیم و خصوصیات فردمحور و خودخواهی‎ها و منیت‎هایی که ریشه در ساختار فرهنگ استبدادی جامعه ما دارد، اغلب بر منافع ملی و عمومی سایه می‎اندازد. ما باید از گذشته درس بگیریم و همچون کشورهای توسعه‎یافته بیش از اختلافات، بر روی وجوه اشتراک تکیه کنیم. جریان اصلاح‎طلب باید این خودسازی را صورت دهد و فرهنگ کار جمعی را درون خود و در کل کشور گسترش دهد. ما باید تأکید کنیم که همه اصلاح‎طلبان دلسوز کشور هستند، ملتزم به قانون اساسی هستند، خواستار بهبود وضع موجود هستند. حال، ممکن است در سطح تاکتیک‎ها اختلافاتی وجود داشته باشد. یا آنکه برخی افراد و گروه‎ها به دلایل تاریخی اختلافاتی با هم داشته باشند. همه ما باید این رشد شخصیتی را پیدا کرده باشیم که گذشته را مبنا قرار ندهیم و در عوض، نگاهمان  به حال و آینده باشد و کوشش کنیم در چارچوب این وجوه اشتراک کنار هم قرار بگیریم تا جریان اصلاحات را به‎رغم محدودیت‎های موجود، سازماندهی کنیم و نقشی کلیدی در انتخابات مجلس ایفا کنیم. به یاد داریم همان هماهنگی محدودی که در انتخابات 92 بوجود آمد؛ چه تأثیر مهمی بر تحولات کشور گذاشت و منجر به پیروزی آقای روحانی شد. با توجه به اهمیتی که مجلس دهم در آینده جنبش اصلاحات در ایران خواهد داشت؛ باید این سعه‎صدر، واقع‎بینی و آینده‎نگری از سوی همه اصلاح‎طلبان تقویت شود تا آمادگی سازمانی و زمینه‎های یک انتخابات پرشور را در اسفند ماه امسال فراهم آورند.

منبع: هفته نامه صدا 27 اردیبهشت 94