توسعه انسانی؛ دغدغه اصلی دکتر سحابی

 

توسعه انسانی؛ دغدغه اصلی دکتر سحابی

محمد توسلی

در شانزدهمین سالروز درگذشت زنده ياد دکتر يدالله سحابي (1381-1284) که نزديک به هفتاد سال در عرصه فرهنگ، علم و سياست  با صداقت و امانت خدمت کرد جا دارد ابعاد مختلف خدمات و شخصيت آن مرحوم به ويژه براي نسل کنوني جامعه بازخواني و باز نشر شود تا زمينه هاي تقويت هويت ملي، ديني و اعتماد به نفس و امید عمومي در جامعه فراهم شود.

در عرصه علمي دکتر سحابي پس از طي تحصيلات ابتدايي و دبيرستان در دارالمعلمين مرکزي تهران تحت تاثير شخصيت ميرزا ابوالحسن خان فروغي قرار گرفت و تحصيلات دانشگاهي را در دانشسراي عالي در رشته طبيعي سپري کرد و تحصيلات عالي خود را با اخذ درجه دکترا در علوم از دانشگاه ليل فرانسه گذراند (1315-1311)  و خدمت دانشگاهي خود را در دانشکده علوم دانشگاه تهران در سال 1317 آغاز کرد. در زمينه علمي کتاب هايي از جمله « سنگ شناسي» (1342)، « خلقت انسان» (1346 ) و مقالات علمي متعددي از آن مرحوم موجود است.

در عرصه فرهنگي دکتر سحابي علاوه بر عضويت در نهادها و شوراهاي فرهنگي مختلف (اداره فرهنگ تهران و عضويت افتخاري شوراي عالي فرهنگ و...) موسسه فرهنگي اخلاق و در پي آن دبيرستان کمال را در سال 1335 تاسيس کرد که در نيم قرن اخير بستر موثري براي توسعه آموزش و فرهنگ جامعه بوده است. در اين راستا، دبيرستان کوثر را در تهران بنياد نهاد (1369) و در سال هاي پاياني عمر با جديت به فکر تاسيس دبيرستان دخترانه بود که البته با موانع پيش رو به اين آرزوي ديرينه خويش دست پيدا نکرد. از باقيات صالحات ديگر آن مرحوم بنيانگذاري موسسه فرهنگي اخلاق است که مسووليت ادامه تلاش هاي فرهنگي آن زنده ياد را برعهده دارد، که توسط خانواده آن مرحوم خدمات این نهاد فرهنگی ادامه دارد.

در عرصه اجتماعي زنده ياد دکتر يدالله سحابي همراه با مرحومان مهندس مهدي بازرگان و آيت الله سيدمحمود طالقاني در پايه گذاري نهادهاي اجتماعي و ايجاد بستري براي تقويت روحيه کار جمعي و خدمت رساني به مردم اهتمام ويژه داشت. انجمن هاي اسلامي دانشجويان (1321)، معلمان (1337)، شرکت سهامي انتشار (1338)، موسسه فرهنگي اخلاق (1335)، کميته ايراني دفاع از آزادي و حقوق بشر (1356) و جمعيت دفاع از آزادي و حاکميت ملت ايران (1365) از جمله نهادهاي اجتماعي است که دکتر سحابي در بنيانگذاري آنها مشارکت داشت.

در عرصه سياسي دکتر سحابي که خود از جمله فرزندان مشروطه است، در طول زندگي پربار خويش همواره بار امانت مطالبات تاريخي ملت ايران در انقلاب مشروطيت را بر دوش خود احساس کرده و در هر مقطعي متناسب با شرايط زمان به اين مسووليت خطير نيز پاسخ گفته است. پس از کودتاي 28 مرداد سال 1332 در کنار آيت الله سيدرضا زنجاني، مهندس بازرگان و آيت الله طالقاني و جمعي از فعالان احزاب ملي و شخصيت هاي ملي و اسلامي در پايه گذاري و فعاليت هاي نهضت مقاومت ملي مشارکت داشت. در سال 1339 به هنگام تاسيس جبهه ملي دوم او عضو شوراي مرکزي بود و در ارديبهشت ماه سال 1340 در حالي که شرايط سياسي و اجتماعي ايران تاسيس نهضت آزادي ايران را ضروري ساخته بود، دکتر سحابي از بنيانگذاران نهضت بود و تا آخرين روزهاي حيات پربار خويش بر ادامه اين راه پاي فشرد.

در سال هاي 1354 تا 1357 در مديريت انقلاب نقش داشت. او مسئول کمیته 5 نفره اداره اعتصابات و عضو شوراي انقلاب بود و در دولت موقت انقلاب سمت معاونت طرح هاي انقلاب را داشت. تدوين پيش نويس اولين قانون اساسي جمهوري اسلامي را مديريت کرد که در آن نهادهاي قدرت به طور مستقيم و دموکراتيک توسط مردم انتخاب مي شوند. در دوره اول مجلس نماينده مردم تهران بود و در موارد حساس با نطق ها و اظهارنظرهاي شجاعانه خويش از حقوق اساسي ملت دفاع کرد و به وظايف نمايندگي مردم مسوولانه پاسخ گفت.

آنچه به اختصار اشاره شد فهرست اجمالي است از اهم خدمات دکتر سحابي در طول عمر پربارش.

جا دارد علاقه مندان براي آشنايي با زندگي و خدمات آن مرحوم به دو جلد يادنامه دکتر يدالله سحابي که جلد اول با حضور ايشان در سال 1377 و جلد دوم پس از درگذشت ايشان در سال 1383 توسط بنياد فرهنگي مهندس مهدي بازرگان تدوين و توسط شرکت انتشارات قلم منتشر شده است، مراجعه کنند.

مجموعه تلاش هاي دکتر سحابي در يک دغدغه محوري يعني «توسعه انساني» قابل ارزيابي است. از اين رو تلاش هاي او در دو نگاه ايجابي و سلبي قابل تقسيم است. در بخش ايجابي زمينه سازي براي آموزش و توسعه فرهنگ در جامعه دغدغه اصلي دکتر سحابي را به خود اختصاص داده است. خدمات آموزشي در سطوح مختلف، ايجاد نهادهاي آموزشي و عضويت در نهادهاي سياستگذار در عرصه آموزش و فرهنگ پاسخگوي اين بخش از دغدغه دکتر سحابي است. اما در بخش سلبي دغدغه دکتر سحابي رفع موانع «توسعه انساني» است. او و همراهانش مرحومان مهندس بازرگان و آيت الله طالقاني بحق دريافتند فرهنگ استبدادي و حاکمان مستبد و خودکامه مانع اصلي«توسعه انساني» در کشور عزيز ما است که پيش نياز اجراي برنامه هاي توسعه کشور است.

از اين رو بخش قابل توجهي از زندگي دکتر يدالله سحابي به تلاش هاي سياسي و مبارزه با استبداد شاهنشاهي در سال هاي قبل از انقلاب و پاسداري از اصول و آرمان هاي اصيل انقلاب در سال هاي پس از انقلاب اختصاص يافته است.  مروري بر نطق هاي قبل از دستور مجلس اول و نامه هاي دردمندانه آن مرحوم به مقامات عالي جمهوري اسلامي که بعضاً در رسانه ها منتشر شد، امضاي نامه معروف به 90 امضايي به رئيس جمهور وقت (1369) و حمايت دردمندانه از زندانيان نهضت آزادي ايران و ملي ـ مذهبي ها در سال 1380 و تحصن چندساعته در مجلس ششم و بالاخره حمايت از جنبش اصلاحات و صدور بيانيه براي حمايت از آقاي سيدمحمد خاتمي در انتخابات هشتمين دوره رياست جمهوري (14/2/80) و... نمونه هايي از تلاش هاي جمعي و فردي آن مرحوم براي تامين آزادي، استقلال، عدالت و حاکميت قانون در کشور بوده است.

آنچه فراتر از خدمات گسترده دکتر سحابي امروز براي فعالان اجتماعي ـ سياسي و نسل جوان ما آموزنده است بينش، منش، اخلاق و سلوک اجتماعي آن مرحوم است که مي تواند موانع ثمربخشي تلاش هاي جمعي را از پيش روي فعالان نهادهاي اجتماعي برطرف کند و با تقويت ايمان، اخلاص در عمل، اخلاق و خردورزي، راه پرسنگلاخ و طولاني دستيابي به آزادي و دموکراسي را براي رهروان آن هموار سازد و اميد به آينده را جايگزين يأس و بي تفاوتي کند.

منبع:روزنامه سازندگی 23 فروردین 97