همکاری یوسفی اشکوری با بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان

همکاری یوسفی اشکوری

با بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان

محمد توسلی

به مناسبت هفتادمین سالروز تولد جناب آقای حسن یوسفی اشکوری جمعی از دوستان برای تقدیر از خدمات گذشته ایشان قرار است ویژه نامه ای منتشر کنند، از جمله از بنده نیز خواسته‌اند یادداشتی تقدیم کنم. برای مشارکت در این اقدام شایسته، که تقدیر از ایستادگی و خدمات آگاهی بخش چند دهه گذشته ایشان است، کوشش می کنم در این یادداشت ضمن اشاره اجمالی به سوابق خدمات ایشان، بطور مشخص به همکاری ایشان با بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان بپردازم.

آقای یوسفی اشکوری از جمله روشنفکران نواندیش تاریخ معاصر ایران است که حدود پانزده سال دوره طلبگی خود را در حوزه قم تا سال 57  می‌گذراند و در شرایط خاص بعد از انقلاب در مجلس اول به عنوان نماینده مردم دو شهرستان شهسوار و رامسر انتخاب می شود. در این مجلس آقای یوسفی با دوستان ما از جمله مهندس بازرگان و مهندس سحابی آشنا و ارتباط پیدا می‌کند و این رخداد آغاز دوره جدیدی از زندگی اجتماعی او را رقم می زند و زمینه آشنایی و ارتباط و همکاری فرهنگی – اجتماعی ایشان با روشنفکران دینی بطور عام و با فعالان ملی و مسلمان را در سطح سیاسی فراهم می‌کند. همکاری با برخی نشریات فرهنگی چون گاهنامه احیا، دائره المعارف تشیع، ارائه سخنرانی های تاریخی و پژوهشی در انجمن اسلامی مهندسین و همکاری با بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان و در سال های بعد همکاری با نشریه ایران فردا از جمله خدمات فرهنگی و پژوهشی ایشان است.

شاید مهم ترین رخداد زندگی ایشان در سال 1379 شرکت در کنفرانس برلین همراه با شادروان مهندس عزت الله سحابی باشد که در پی آن ایشان همراه با جمعی از دوستان ملی – مذهبی بازداشت شدند و متعاقب آن بازداشت گسترده اعضا و جمعی از علاقمندان نهضت آزادی ایران بود. در سال 80 که با این جمع در زندان 59 بودیم و همه در سلول های انغرادی، که کارشناسان محیط آنجا را «شکنجه سفید» توصیف می کردند، آن دوران را، که گزارش آن خارج از ظرفیت این یادداشت است، گذراندند. من از نزدیک گهگاه شاهد تردد آقای یوسفی در سلول مقابل برای بازجویی های طولانی ایشان بودم. نهایتا دادگاه بدوی ویژه روحانیت، حکم سنگین اعدام برای ایشان صادر کرد که در دادگاه تجدید نظر به 7 سال و خلع لباس منجر شد. آقای یوسفی این ایام را با روحیه خوب و تولیدات فرهنگی قابل توجه صبورانه در زندان اوین گذراندند  و نهایتا در سال 83 آزاد شدند. شاید اشاره به محور اصلی جرم ایشان در شرایط کنونی جالب و آموزنده باشد که ایشان ضمن سخنرانی های خود در کنفرانس برلین به « اختیاری بودن حجاب در اسلام» تاکید کرده بودند؛ امری که امروز هنوز این سخن طالقانی در سال 58 که « حجاب نباید اجباری باشد» در فضای مجازی طنین دارد و یکی از چالش های کنونی جامعه ماست. در این شرایط آقای یوسفی در شهر کلن آلمان ساکن شدند و به خدمات فرهنگی- اجتماعی به ویژه در زمینه های دین پژوهی و تاریخی و آگاهی بخشی خود ادامه می دهند و آثار چاپ شده ارزشمندی در این مدت داشته اند. همچنین در این زمینه ها در جلسات سخنرانی به دعوت آعضا و علاقمندان نهضت آزادی ایران در اروپا شرکت می‌کنند که در فضای مجازی مورد استفاده علاقمندان قرار دارد.

همکاری با بنیاد 

بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان در سال 1374 توسط جمعی از یاران دیرین آن زنده یاد از جمله مرحومان دکتر یدالله سحابی، دکتر احمد صدر حاج سید جوادی، مهندس عزت الله سحابی، دکتر ابراهیم یزدی و.... تاسیس شد آقای حسن یوسفی اشکوری هم از سال 1374 از جمله اعضای فعال هیات امنا و کمیته تحقیقات بنیاد بودند. بنیاد طی سالیان گذشته که با فراز و فرود هم مواجه بوده موفق به تدوین و انتشار بیش از 30 جلد مجموعه آثار مهندس بازرگان و آثار دیگری در این ارتباط بوده است. یکی از این آثار پژوهشی مهم در خصوص «سیری در زندگی، آثار و افکار مهندس مهدی بازرگان» است، که انجام آن توسط کمیته تحقیقات بنیاد به آقای یوسفی اشکوری واگذار شده بود. تحقیق و تدوین جلد اول این اثر در دو قسمت  با عنوان«در تکاپوی آزادی» توسط ایشان تهیه و توسط انتشارات قلم در دو جلد منتشر شده است.

برای بررسی اهمیت این اثر جا دارد مروری  اجمالی به فرایند تولید و ساختار آن در این یادداشت داشته باشیم.

ساختار و فرایند تولید اثر

جلد اول اثر «در تکاپوی آزادی» در دو قسمت تنظیم و هریک جداگانه منتشر شده است. این جلد شامل نه بخش است که پنج بخش آن شامل: تولد، خانواده و تحصیل در ایران (1307 – 1285)، تحصیل در اروپا ( 1313 – 1307)، بازگشت و فعالیت و خدمت (1332 – 1313)، فعالیت های فرهنگی (1342 – 1332)، زندان و فعالیت فکری و فرهنگی (1356 – 1342) در یک جلد در سال 1376 منتشر شده است. و چهار بخش بعدی شامل: مهمترین رویدادهای زندگی مهندس بازرگان ( 1357 – 1356)، نخست وزیری و دولت موقت ( 14 آبان  1358– 15 بهمن 1357)، نماینده مجلس و سایر فعالیت ها ( 30 دی 1373 – 14 آبان 1358) و سیمای بازرگان در یک جلد در سال 1379 منتشر شده است. در هشت بخش اول در هر قسمت موضوعات در سه عنوان: «مهمترین حوادث زندگی مهندس بازرگان»، « اوضاع عمومی کشور در آن دوره» و « نقش برجسته مهندس بازرگان در آن دوره» پرداخته شده است. اما در بخش نهم که به «سیمای بازرگان»  اختصاص یافته به توصیف شخصیت، منش، فضایل و خصوصیات شخصی و اخلاقی او چون: « جامعیت و اعتدال، اخلاص و ایثار، تواضع و فروتنی، گذشت و مهربانی، انصاف و انتقادپذیری، اعتقاد به همکاری جمعی، استواری و اعتماد به نفس، پرکاری، تولید و تاسیس، نظم ساعت وار، شیرین سخنی و طنزگویی»، اختصاص دارد.

آقای یوسفی اشکوری در مقدمه جلد اول در خصوص ضوابط و منابع مورد استفاده خودشان در این اثر چنین
می نویسند: «ما کوشیده‌ایم تا با استناد بی طرفانه و همه جانبه به منابع موجود زندگی بازرگان را در قالب یک پژوهش تاریخی تدوین و بازسازی کنیم. منابع ما نیز در چهار طبقه جای دارند: اول- نوشته ها و گفته های خود مهندس بازرگان. دوم- اسناد به جای مانده از او و یا در ارتباط با او ( از جمله برگه هایی در پرونده بازرگان موجود در سازمان اسناد ملی ایران). سوم – خاطرات و گفته های برخی دوستان و یاران و خانواده. و چهارم – اظهار نظر مخالفان و موافقان او»

سپس ایشان اضافه می کنند: «این تحقیق با یاری و همکاری بنیاد فرهنگی مهندس بازرگان و برخی دوستان ارجمند دیگر سامان یافته است، و اگر این یاری ها نبود قطعا کاستی بیشتری در این کتاب پدید می آمد. دوستانی با مصاحبه و بیان خاطرات و دانسته های خود به یاری آمدند، یارانی با مطالعه و تذکر کاستیها و ارائه یادداشت های تکمیلی به کامل‌تر کردن مطالب کمک کردند و کسانی نیز با در اختیار قرار دادن برخی اسناد و منابع یاریمان کردند. از تمامی این یاران ( به ویژه آقایان مهندس عبدالعلی بازرگان، دکتر ابراهیم یزدی، دکتر کاظم یزدی، محمد ترکمان، مهندس عزت الله سحابی، مهندس محمد توسلی و حسین شاه حسینی که بیشترین کمک را کردند)، سپاسگزاری می کنم» 

چرایی نامگذاری کتاب

آقای یوسفی اشکوری در مقدمه کتاب در خصوص نامگذاری کتاب این چنین توضیح می دهند: «با توجه به وجه غالب شخصیت، آثار و افکار بازرگان، که تلاش و کوشش مداوم و پی‌گیر برای آزادی بوده ست، عنوان «در تکاپوی آزادی» انتخاب شده است. و گرنه بازرگان در طول زندگی پرثمرش، در عرصه های مختلف تلاش کرده و در هر زمینه نیز نقش آفرین بوده است: در عرصه اندیشه دینی، در زمینه اصلاحات اجتماعی، در حیطه صنعت و علوم خاص تخصصی خود، در سیاست و مبارزات ملی ضد استبدادی و در حوزه صدارت و اجرا و مدیریت کشور، انتخاب عنوانی جامع که تمامی ابعاد فکر و شخصیت و تلاش های متنوع مهندس بازرگان را شامل شود، هر چند مطلوب بود اما ممکن نشد و لذا برجسته ترین نقش اجتماعی او را که همان مبارزه برای آزادی بوده است، زینت بخش جلد کتاب کردیم.»   

    

چکیده اثر    

آقای یوسفی اشکوری با کار فشرده پژوهشی و قلم روان خود کوشش کرده در این اثر ابعاد مختلف زندگی مهندس بازرگان را با استفاده از منابع مستند به تصویر بکشد و در اختیار مخاطبان امروز و آینده قرار دهد. خود ایشان در مقدمه جلد اول به تفصیل جمع بندی خود از کارنامه زندگی مهندس بازرگان را اینچنین توضیخ می‌دهد:
«بی‌گمان مهندس بازرگان نمادی از تاریخ معاصر ایران است، چرا که او 87 سال زیست و این دوران نیز از حساس ترین دوران اخیر تاریخ کشور ما بوده است. یعنی دوران مشروطیت تا انقلاب اسلامی ایران و به ویژه پانزده سال مهم دوران پس از انقلاب» ...

«از این نظر مهندس بازرگان شخصیتی کم نظیر است. یعنی کمتر متفکری را می بینید که در عرصه سیاست و اجتماع و مبارزه و انقلاب، این همه توفیق و اثر داشته باشد، و یا برعکس، کمتر سیاستمداری را ملاحظه می کنید که این همه آثار فکری و علمی به جای نهاده باشد و دو نسل معاصر را تحت تاثیر جاذبه های فکری و سیاسی و به ویژه اخلاقی و انسانی خود قرار داده باشد»

«مهندس بازرگان در تمامی سر فصل های مهم تاریخ شصت سال اخیر ایران حضور پر رنگ و در سطح عالی داشته است. به دلیل اندیشمندی و تفکر و نظریه پردازی، یکی از چند متفکر برجسته دینی است که بر نسل جوان و تحصیل کرده و دانشگاهی اثر فراوان نهاد و آنان را بسوی دیانت اجتماعی و بدون خرافه و مبارزات سیاسی و انقلابی به قصد حصول آزادی و تامین استقلال، هدایت کرده و در نهایت اثری ماندگار بر جامعه ایران بر جای نهاده است.»

«به اعتراف دوست و دشمن، بازرگان انسانی دیندار، صادق، آزاده و آزادیخواهی بود که در طول عمر فکری وسیاسی اش، با شجاعت و استواری قابل تحسین، آزادی و آزادیخواهی داشت. آگاهی بخشی او نیز به جهت آزادگی و آزادی فردی و اجتماعی بود. ستیز بی امان او با استبداد و استعمار نیز برای آزادی ملت و تامین استقلال ملت و دولت از بند اسارت های فرعونی و شرک‌آلود داخلی و خارجی بود. بنا براین «در تکاپوی آزادی» نامی مناسب برای زندگی نامه اوست.

و نهایتا اضافه می کنند: «از آنجا که در این کتاب به حوادث مهم و تحولات فکری، دینی، سیاسی و اجتماعی معاصر ایران اشارت رفته است، می توان گفت که خوانندگان با مطالعه این کتاب (حدود هزار صفحه‌ای) با خلاصه ای از تاریخ صد ساله اخیر ایران نیز آشنا می‌شوند و از دهها شخصیت، حزب، سازمان، نشریه، مراکز فرهنگی و رویدادهای مهم فکری و اجتماعی آگاه می گردند.»

آقای یوسفی اشکوری در نظر داشتند مجلدات بعدی این اثر را که دو جلد پیش بینی می‌کردند به بیان افکار و تحلیل تلاش های های سیاسی زنده یاد مهندس بازرگان اختصاص دهند که بعد از بازداشت سال 79 و محکومیت و دوران زندان و مهاجرت عملا تا کنون انجام نشده است.

سرنوشت اثر

بعد از چاپ اول دو قسمت جلد اول«در تکاپوی آزادی» توسط شرکت انتشارات قلم و تمام شدن نسخ آن، متاسفانه به رغم پیگیری‌های بعمل آمده، وزارت ارشاد با چاپ مجدد این اثر به نام تهیه کننده موافقت نکرده‌اند. بنابراین سال هاست جامعه ما دسترسی به این اثر را ندارد. به امید رفع موانع و انتشار مجدد این اثر تاریخی مستند.

برای ایشان آرزوی سلامتی و توفیق تداوم خدمات فرهنگی و آگاهی بخشی دارم.

منبع: اثر« به بهانه هفتاد سالگی حسن یوسفی اشکوری» به کوشش سعید مدنی – آذر 98