به یاد مهندس سحابی

به یاد مهندس سحابی

محمد توسلی

در پنجمین  سالروز درگذشت مهندس عزت‌اله سحابي و هاله دختر فرهيخته آن زنده‌ياد مايلم، مروري بر خصوصيات اخلاقي و شخصيتي و مبانی اندیشه و دیدگاه های اجتماعی و رمز پایداری آن مرحوم در طول چند دهه تلاش صبورانه که همراه با سختی ها و ابتلاهای سنگین روبرو بوده، داشته باشم. 

مهندس سحابی فرزند دکتر یدالله سحابی در دوران دانشجویی خود در دانشکده فنی دانشگاه تهران با عضویت در انجمن اسلامی دانشجویان با معارف قرآنی و اجتماعی آشنا شد و در مبارزات دانشجویی نقش فعالی داشت. پس از كودتای 28 مرداد و تشكیل نهضت مقاومت ملی از عناصر فعال این نهضت بود كه درجریان همین فعالیت ها نیز بازداشت شد. در سال 1340 از عناصر اصلی نهضت آزادی ایران بود و در همین ارتباط در سال 41 همراه با سران نهضت آزادی بازداشت و  چند سال از عمر خود را در زندان  گذراند. در سال 50 نیز در ارتباط با کمک به زندانیان مجاهدین خلق بازداشت و به یازده سال محکوم شد. مهندس  سحابی پس از آزادی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی برای عضویت در شورای انقلاب دعوت شد و در این شورا نقش موثری در كمیته‌های آن داشت و در دوره‌ای كه رییس سازمان برنامه كشور بود در برنامه ریزی برای توسعه كشور تلاش های بسیاری انجام داد كه نه تنها پس از دولت موقت بلكه با تمام دولت‌های وقت در این زمینه همكاری کارشناسی داشت. او عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و نماینده مردم تهران در دوره اول مجلس شورای اسلامی بود. به رغم این سوابق در سال های 69 و 79 نیز بازداشت شد که شرح تالمات او در این بازداشت ها خارج از ظرفیت این یادداشت است. اما او همواره به رسالت آگاهی بخشی و عمل به وظیفه دینی و اجتماعی خود تا پایان عمر ادامه داد. 

پاسخ به این پرسش برای نسل جامعه امروز ما مهم است که چهره‌هایی همچون مهندس سحابی واجد چه ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی هستند که بعد از ۶۰ سال مبارزه تا آخرین لحظات زندگی نیز به اندیشه و راه خود پایبند بوده و از خود پایداری و صبوری به خرج داده‌اند؟ به نظر من، که از سال های دهه سی در عرصه های مختلف با آن مرحوم از نزدیک آشنایی داشته ام، پاسخ این است که مهندس سحابی علاوه بر تاثیرپذیری از محیط خانوادگی و شادروانان دکتر یدالله سحابی و مهندس مهدی بازرگان، مبانی فکری خود را مستقیما از قرآن گرفت و  لذا با نگاه آخرت‌نگرانه و احساس تکلیف دینی و اجتماعی وارد عرصه فعالیت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد و در نتیجه تحمل مصائب و مشکلات زندگی برای او در طول زندگی پرفراز و نشیب‌اش سهل و قابل تحمل شده بود.

مهندس سحابی همواره بر عقلانیت، اعتدال و خردورزی تاکید می‌کرد و بر این باور بود كه محور وحدت ملی ما ایران است و وقتی وحدت ملی حفظ شود مسائل دینی و اعتقادی ما نیز حفظ و حراست خواهد شد.

رویكرد مرحوم سحابی به لحاظ سیاسی به عنوان یك مسلمان با اتكا به آیات قرآن و آموزه‌های دینی رویكردی آزادی‌خواهانه و عدالت طلبانه بود و با تجربه‌ای كه در مباحث اقتصادی داشت راه‌حل را توسعه ملی می‌دانست و در طول زندگی خود تلاش كرد راهبردهای خود را به طرق مختلف به مردم و مسئولان منتقل كند.

دغدغه های مهندس سحابي همانگونه كه خود در آثارش تصريح كرده است حفظ تماميت ارضي و استقلال ايران و توسعه پایدار كشور بوده است. مهندس سحابي به رغم مطالعه آثار ماركسيستي و محشور بودن با سران حزب توده، مجاهدين خلق و چريكيهاي فدايي خلق در دوران زندان و بطور طبيعي تأثيرپذيري از آنان هرگز به مبارزه طبقاتي كه ماركسيست‌ها منادي آن بودند باور نداشت. او معتقد بود كه در شرايط عيني ايران منافع كارگران و كارفرمايان در يك راستا قرار دارد و اگر بورژوازي ملي و صنايع در ايران توسعه پيدا كند و چرخ كارخانه‌ها بچرخد كارگران مي‌توانند به حقوق و دستمزد خود برسند. مهندس سحابي با مطالعه سرگذشت كشورهاي در حال توسعه در قاره آمريكاي لاتين و جنوب شرقي آسيا و آمار و اطلاعات بانك جهاني از وضعيت اقتصادي كشورهاي جهان و با استفاده از تجربه مديريت سازمان برنامه و بودجه و تعامل و تبادل‌نظر با كارشناسان حرفه‌‌مند آن سازمان اطلاعات و دانش اقتصادي گسترده‌اي بدست آورده بود و براي توسعه كشور نظريات كارشناسي داشت و بهمين علت بعد از دولت موقت و شوراي انقلاب و مجلس اول در بسياري از كميته‌هاي تخصصي در دولت‌هاي بعدي به عنوان مشاور عالي دعوت مي‌شد و او از اينگونه همكاري‌ها مضايقه نمي‌كرد. شايد آخرين تجربه اينگونه همكاري‌ها در دوران مديريت مرحوم دكتر سيد‌علي‌اكبر شبير‌ي‌نژاد در مركز تحقيقات سازمان تأمين اجتماعي بود كه جمعي از كارشناسان خبره در آن همكاري مي‌كردند.

زنده یاد مهندس سحابی در سال‌هاپایانی عمر خود همواره تلاش كرد علیرغم كهولت سن به وسیله مصاحبه و نامه به مسئولان به وظیفه دینی و ملی خود عمل كند تا اینكه در دهم خردادماه 1390 پس از دو ماه اغماء جان به جان آفرین تسلیم كرد.

مهندس سحابي در جلسات خصوصي متعدد در سالهاي بعد از انقلاب براي اينكه ريشه هاي قرآني مسائل و مشكلات معيشتي مردم و اقتصادي كشور را در سالهاي بعد از انقلاب بيان كند معمولا آيه 112 سوره نحل را با مكث روي كلمات و به آرامي از حفظ تلاوت مي‌كرد . گويي اين آيه قرآن را آنقدر تكرار كرده و روي مفاهيم آن تأمل كرده است كه از هر كلمه يك مفهوم و كاربرد اجتماعي براي تحليل و تبيين شرايط اقتصادي روز توجه او را به خود جلب مي‌كرد :

وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ ﴿نحل ـ 112﴾

و خدا شهرى را مثل زده است كه امن و امان بود [و] روزيش از هر سو فراوان مى‏رسيد پس [ساكنانش]
[به جاي شكر، با سرمستي و غرور] نعمتهاى خدا را ناسپاسى كردند و خدا هم به سزاى آنچه انجام مى‏دادند طعم گرسنگى و هراس [از ناامني] را به [مردم] آن چشانيد.

به نظر مي‌رسد تكرار اين آيه در مناسبت‌هاي مختلف توسط مهندس سحابي در محيط خانوادگي و دوستان همفكر آنقدر براي معرفي نگاه راهبردي آن مرحوم برجستگي دارد كه خانواده محترم اين آيه را بر ديواره سنگي مجاور آرامگاه زنده‌يادان مهندس سحابي و هاله سحابي در منظر بازديدكنندگان قبرستان  لواسان قرار داده‌اند. روحشان شاد و راهشان پررهرو باد.
منبع: وبلاگ شخصی نویسنده
www.mohammadtavassoli.blogspot.com