پيام عاشورا

پيام عاشورا

محمد توسلی

در آستانه ماه محرم همه ساله شاهد فضاي جديدي از شور و هيجان در كوي و برزن شهرها و آمادگي براي عزاداري و گرامي‌داشت ياد شهيدان عاشورا  به ويژه سالار آنان امام حسين (ع) هستيم. درخصوص فلسفه اين عزاداري‌ها به تفصيل عالمان، پژوهشگران و صاحب‌نظران سخن گفته‌اند. آنچه در اين يادداشت مختصر مايلم اشاره‌اي داشته باشم پيام يا پيام‌هاي عاشورا براي امروز منطقه ما است. از دوران نوجواني به ياد دارم كه يكي از شعارهایی كه بر سردرب و ديوار مساجد و حسينيه‌ها نصب مي‌شد و مي‌شود اين جمله بود كه : اِن الحسين مصباح الهدي و سفينة النجاة" حسين چراغ هدايت و كشتي نجات است. در زيارت وارث هم همواره تكرار مي‌كنيم كه حسين وارث پيام همه پيامبران از جمله سيره پيامبر اسلام و آموزه‌هاي قرآني است.

اين پيام همه پيامبران و چكيده آموزه‌هاي قرآن كه در بينش و منش و رفتار امام حسين (ع) در واقعه عاشورا تجلي داشت چيست؟ و چه كاربردي براي زندگي بشر و امروز ما دارد؟

از مجموعه سخنان امام حسين (ع) و حادثه تاريخي عاشورا در كربلا مي‌توان پيام‌ها و درس‌هايي براي امروز جمع‌بندي و ارائه كرد كه عالمان و صاحب‌نظران در اين خصوص آثار ارزشمندي ارائه كرده‌اند.

در اين نوشتار به طرح سه پيام كه به نظر راقم اين سطور پيام های اصلي عاشورا است بسنده مي‌كنم به اميد آنكه مورد توجه و نقد قرار گيرد.

1- ايستادگي در مقابل عاملان ظلم وجهل

به نظر مي‌رسد مهم‌ترين پيام عاشورا ايستادگي امام حسين (ع) در مقابل عاملان ظلم و جهل باشد که قرآن مشکل و مانع اصلی دستیابی انسان به امانت اختیار و آزادی که پیشنیاز کمال اوست معرفی می کند (احزاب-72). حاکمان خودكامه و مستبد چون فرعون با سلب آزادی و آگاهی مردم زمینه تداوم قدرت خود را فراهم می کنند( زخرف-54). در این راستا، يزيد بن معاویه كه بدون بيعت و رضايت مردم صرفاً به خواست معاويه زمام امور كشور پهناور اسلامي را بعهده گرفت؛ براي تحميل حاکمیت خود از این شیوه حاکمان خودکامه بهره گرفت و با نادیده گرفتن حقوق اساسی مردم ابتدا صاحبان انديشه و شخصيت‌هاي تأثيرگذار در افكار عمومي آن عصر را يا در اختيار گرفت و يا نسبت به حذف و یا خانه‌نشين‌كردن آنها برنامه‌ريزي كرد. در آن شرایط، پيامد حذف شخصيت‌هاي منتقد، بسته شدن فضاي سياسي و گردش آزاد اطلاعات، ترويج فساد، شكاف طبقاتي، ظلم و توسعه خرافات و پيرايه‌هاي مذهبي و نهايتاً جهل و ناداني مردم براي بقا و تداوم قدرت بود.

گزارش‌هاي تاريخي حاكي است كه يزيد در سال 60 هجري به وليد بن عتبه والي مدينه نامه‌اي محرمانه نوشت و خواست " فوراً از حسين و عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبير بيعت بگير و به آنها هيچگونه مهلتي نده تا بيعت كنند". امام حسين(ع) در پاسخ فرمود : "بيعت موضوع مهمي است كه نمي‌توان در خفا انجام داد. آنگاه كه همه مردم را براي بيعت خواستي به ما اطلاع بده آنچه شايسته دانستم انجام مي‌دهم". امام حسين(ع) كه با خصوصيات شخصي و روش حكومتي يزيد موافق نبود و او را شخصي فاسد، فاسق، متجاوز به حقوق مردم و شرابخوار مي‌دانست نمي‌خواست با او بيعت كند و چون از دستور قتل خود در صورت عدم بيعت مطلع شد شبانه با افراد خانواده خود و همراهان، مدينه را به قصد مكه ترك گفت و چون در مكه نيز امنيت نداشت به دعوت مردم بسوي كربلا حركت كرد. مجموعه رويدادهاي اين سفر و سخنان آن حضرت با ياران و كساني چون "حر" كه مأموريت ممانعت از ادامه سفر و اجراي دستور يزيد را دنبال مي‌كردند بسيار آموزنده است و حاوي پيام‌هاي آن حضرت براي شيوه‌هاي برخورد با حكومت‌هاي خودكامه چون يزيد است. گزارش‌هاي تاريخي به وضوح نشان مي‌دهد كه آن حضرت هرگز قصد برخورد راديكال و جنگ و خون ریزی با عوامل حكومتي يزيد را نداشت و حتی در شرایطی که مردم کوفه از دعوت خود عدول کردند و لشگر عمرسعد راه را بر او سد کردند و سخنان آگاهی بخش او در مردم کوفه و لشگریان یزید تاثیر نگذاشت درخواست کرد که اجازه دهند با افراد خانواده برگردند و به محل دیگری بروند. اما حکومت خودکامه یزید و كارگزاران او بر پایه فرهنگ جامعه قبیلگی آن دوران در صورت عدم بیعت فقط گزینه جنگ و کشته شدن را در مقابل او قراردادند.

در این شرایط است که امام حسین(ع) برای پاسداری از پیام پیامبران و آموزه های قرآن در شرایطی که فرهنگ قبیلگی حاکم است در مقابل حکومت خودکامه یزید ایستادگی می کند و هرگز تسلیم درخواست ناحق آنها نمی شود.

این پیام و استراتژی امام حسین(ع)؛ ایستادگی در مقابل حاکمان خودکامه در طول قرون گذشته همواره مورد تقدیس و عمل بسیاری از رهبران اجتماعی ملت های دیگر نیز که حتی باور اسلامی نداشتند با شیوه های مدني مورد عمل قرار گرفته است.

2- رسالت آگاهي‌بخشی

روش ایستادگی امام حسین(ع) در فرايند رخداد تاریخی عاشورا در متن وصيتنامه آن حضرت، كه به هنگام خروج از مدينه در اختيار محمدبن‌حنفيه قرار گرفت، منعكس است . آن حضرت برنامه و رسالت آگاهی بخشی خود را اينچنين توضيح مي‌دهند:

"و انّي لم اخرج اشراً و لابطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و انّما خَرجتُ لطلب الاصلاح في امة جدي(ص) اريدان اَمر بالمعروف و النهي عن المنكر".

"و من نه براي خودخواهي و يا براي خوشگذراني و نه براي فساد و ستمگري از مدينه خارج مي‌گردم بلكه هدف من از اين سفر امر به معروف و نهي از منكر و اصلاح امور مردم است. "

اين انگيزه و پيام اصلاح‌طلبي از طريق انجام فريضه الهي امر به معروف و نهي از منكر و آگاهي‌بخشي در سخنان آن حضرت در طول سفر و تا آخرين روزهاي حيات كه به شهادت آن حضرت انجاميد كاملاً برجسته است. اين بينش و انديشه راهبردي امام حسين كه بر گرفته از آموزه های قرآنی است با فرهنگ قبيلگي و جاهلي اموی آن دوران، که ظاهر دین را وسیله ای برای کسب قدرت قرار داده بودند، كاملاً در تقابل بود.

مباني اين رسالت آگاهي‌بخش در آيات متعدد و محكم قرآني (ازجمله آل عمران 104 و 110 ـ اعراف 157 ـ لقمان ‌17) و سخنان پيامبر اسلام(ص) و ائمه عليهم‌السلام مورد تأكيد قرار گرفته است. در اينجا فقط به يك نمونه اشاره مي‌شود.

حكمت شماره 374 نهج‌البلاغه ، جايگاه و اهمیت اين رسالت آگاهي‌بخشی را در مقابل ساير عبادات و وظائف ديني برجسته نموده است :

ما اعمال البر كلها والجهاد في سبيل‌الله عندالامر بالمعروف و نهي عن المنكر الّا كنفثة في بحر لجي

"همه كارهاي نيك (عبادات) و (حتي) جهاد در راه خدا در مقايسه با فريضه امر به معروف و نهي از منكر مانند آب دهان در مقابل آب درياي بيكران است".

رسالت آگاهي بخشي امام حسين در عاشورا همانگونه كه اشاره شد در سخنان همه پيامبران و ائمه(ع) مورد تأكيد قرار گرفته است. طبيعي است مقدمه اين امر واجب در جامعه اسلامي نيز واجب است. بدون گردش آزاد اطلاعات در جامعه و تأمين شرايط آزادي بيان و اجتماعات انجام اين فريضه الهي و قرآني امكانپذير نيست. بنابراين معيار و شاخص يك جامعه ايماني و اسلامي كه بخواهد منادي پيام عاشورا باشد در گرو آزادي بيان و اجتماعات و گردش آزاد اطلاعات و تأمين امنيت آن است.

3- آزادگي

پس از آنكه لشكريان عمر سعد وقعي به سخنان آگاهي‌بخش امام حسين (ع) در كربلا نگذاشتند و با پيشنهاد بازگشت او و افراد خانواده و ياران او موافقت نكردند و با آنان با شيوه‌هاي مرسوم خشونت جامعه قبيلگي دوران جاهليت به نام دین برخورد کردتد، در آن صحنه كارزار امام حسين لشكريان را اينچنين مخاطب قرار داد :‌

«ان لم يكن لكم دين و لاتخافون المعاد فكونوا احراراً في دنياكم»

"اگر دين نداريد و نگران سرنوشت و آخرت خود نيستيد (لااقل) در دنياي خود آزاده باشيد".

اين بيان امام حسين(ع) حاوي پيام آزادگي و حریت، نه‌تنها براي مسلمانان و مؤمنان بلكه براي بشريت است و به خوبي نشان مي‌دهد كه لازمه دينداري؛ حريت و آزادگي است. انسان‌هايي كه بويي از انسانيت و آزادگي نبرده باشند نمي‌توانند منادي دينداري و آخرت نگري باشند كه اگر چنين ادعايي داشته باشند عملكردشان چون همه يزيديان تاريخ و امروز عملكرد داعش در منطقه است.

اگر لشكر عمر سعد بر پايه برداشت فرهنگ قبيلگي خود از اسلام سر امام حسين (ع) را از بدن جدا و براي يزيد به شام مي‌فرستد امروز ادامه دهندگان همان فرهنگ با مناسبات سياسي ـ اقتصادي پيچيده قرن بيست و يكم در منطقه خاورميانه با بكارگيري خشونت عريان و سبعيت تمام بنام اسلام سر انسانهاي ديگر را از بدن جدا و با افتخار تصاوير آنان را در رسانه‌هاي خود منتشر مي‌كنند.

امروز مسلمانان جهان به ويژه ما ايرانيان كه افتخار پيروي از راه و سيره امام حسين(ع) را در كارنامه خود داريم؛ بيش از پيش نياز به آشنايي و بكار بردن پيام‌هاي انساني و رحماني آموزه‌هاي قرآني و گرامي‌داشت ياد اين پيشگامان و اسوه‌هاي اين آموزه‌هاي اسلامي و قرآني داريم.

منبع: روزنامه شرق سوم آبان 1394