خاطراتی از دو عالم مجاهد نستوه

خاطراتی از دو عالم مجاهد نستوه

آيت‌اله حاج سيدرضا زنجاني و آيت اله حاج سيدابوالفضل زنجاني

محمد توسلي

آشنايي و همكاري اينجانب با دو مجاهد نستوه نيم قرن اخير ايران شادروانان آيت‌اله حاج سيدرضا زنجاني و آيت‌اله سيدابوالفضل زنجاني محدود بوده است. بنا به درخواست برادر عزير جناب آقاي احد رضايي خاطرات خود را درخصوص اين دو خدمتگزار ايران واسلام تقديم مي‌كنم.

1-  نهضت مقاومت ملي ـ از سال 1335 كه وارد دانشكده فني دانشگاه تهران شدم با عضويت و فعاليت درانجمن اسلامي دانشجويان و محافل روشنفكران ديني با نام اين دو بزرگوار و نقش آنان در مبارزات دهه سي و نهضت مقاومت ملي آشنا شدم، اما با مرور و مطالعه اسناد و سوابق تاريخي اين دوره از نزديك با نقش آيت‌اله سيدرضا زنجاني در پايه‌گذاري نهضت مقاومت ملي در همان اولين هفته بعد از كودتاي 28 مرداد آشنا شدم. از بهترين منابعي كه نقش ايشان را تصوير كرده است خاطرات مرحوم عباس رادنيا در كتاب مقاومت در زندان و اسناد نهضت مقاومت ملي منتشر شده توسط نهضت آزادي ايران و همچنين خاطرات ساير فعالين اين دوره از جمله آقاي حسين شاه‌حسيني است كه در سال‌هاي اخير منتشر شده است و من از تكرار آنها خودداري مي‌كنم.

2-  تأسيس نهضت آزادي ايران ـ در ارديبهشت ماه سال 1340 در جلسه افتتاحيه نهضت آزادي ايران بعد از بيانيه مرحوم آيت‌اله طالقاني پيام حضرت آيت‌اله حاج سيدرضا زنجاني خواده شد كه متن آن در جلد اول اسناد نهضت آزادي صفحات 50 و 51 درج شده است. براي حاضران آن جلسه افتتاحيه به ويژه دانشجويان و جوانان، حمايت دكتر مصدق و آيت‌اله زنجاني و شخصيت‌هاي شاخص سياسي و ديني روز و مؤسسين نهضت آزادي، آيت‌اله طالقاني ـ مهندس بازرگان ـ دكتر يداله سحابي و ... بسيار اميدبخش بود و موجب جلب اعتماد و جذب و همكاري اقشار مختلف مردم گرديد.

3-  مسجد هدايت ـ مرحوم آيت‌اله حاج سيدابوالفضل زنجاني در سال‌هايي كه مرحوم طالقاني در زندان بسر مي‌بردند بجاي ايشان در مسجد هدايت نماز جماعت برگزار مي‌كردند و بعد از نماز براي حاضرين سخنراني مي‌كردند. نوع مطالبي كه ايشان ارائه مي‌كردند براي مخاطبين مسجد هدايت جاذبه داشت. در مراسم خاص، انجمن اسلامي مهندسين نيز از ايشان بعنوان سخنران دعوت بعمل مي‌آورد.

4-  نماز عيد فطر سال 56  ـ بعد از برگزاري موفقيت‌آميز مراسم سخنراني روشنفكران ديني و جمعي از روحانيون در مسجد قبا كه براي اولين بار جمعيت گسترده‌اي شركت كردند و مردم در طول خيابان قبا تا خيابان دكتر شريعتي روي زمين نشستند براي توسعه برنامه‌ها با همكاري مرحوم شهيد دكتر محمد مفتح كه پيشنماز آن مسجد بودند مراسم نماز عيد فطر در زمين موسوم به تپه قيطريه برگزار شد. براي نماز عيد فطر با جمعي ازجمله مرحوم دكتر بهشتي مشورت شد. عموماً‌ مرحوم آيت‌اله سيدابوالفضل زنجاني را كه در غياب آيت‌اله طالقاني در تهران شاخص بودند و بلحاظ سياسي نيز مصونيت داشتند براي برگزاري نماز انتخاب شدند و ايشان با طيب خاطر اين مسئوليت را پذيرفتند و نماز عيد و خطبه آن را برگزار كردند. تجربه اين نماز در سال 56 زمينه‌ساز برگزاري نماز عيد فطر سال 57 بصورت گسترده‌تر شد كه پيامدهاي آن برگزاري اولين راهپيمايي وسيع و متعاقب آن راهپيمايي 16 شهريور و برنامه 17 شهريور در ميدان ژاله (شهدا) بود.

5-  تأسيس جمعيت ايراني دفاع از آزادي و حقوق بشر ـ مرحوم آيت‌اله سيدابوالفضل زنجاني در برنامه‌هاي مبارزات سال‌هاي قبل از انقلاب حضور فعال داشتند و در هر مورد كه نياز به همفكري بود ايشان مشاركت فعال داشتند. ايشان از مؤسسين جمعيت بودند و براي دعوت مردم به همكاري با جمعيت مزبور بيانيه‌اي در اسفند 1356 تهيه و منتشر كردند كه متن كامل آن در اسناد نهضت آزادي ايران در جلد 9 ـ دفتر دوم صفحات 5 تا 21 درج شده است. در مقدمه اين بيانيه آمده است :

"... قسمتي از كليات حقوق بشر مستخرج از قرآن مجيد و سنت حضرت خاتم الانبياء و ائمه هدي صلوات‌الله و سلامه عليهم را طي بيست و سه ماده به اطلاع برادران ايماني برسانم تا هر كس مايل باشد آزادانه از آن پشتيباني نموده و به طرفداران حقوق بشر بپيوندد... "

6-  انتخابات مجلس اول ـ در انتخابات دوره اول مجلس شوراي اسلامي در سال 1359 ستادي از سوي نهضت آزادي ايران و جمعي از شخصيت‌هاي ملي و اسلامي براي معرفي، هماهنگي و تبليغات انتخابات با عنوان "همنام" (هيئت معرفي نامزدهاي انتخابات مجلس) تشكيل گرديد و آيت‌اله سيدابوالفضل زنجاني نيز عضو اين ستاد بودند. در ليست نامزدهاي معرفي شده اسامي خانمها نيز وجود داشت. ايشان با مشاركت زنان بعنوان نماينده مجلس موافق نبودند و از همكاري با ستاد عذر خواستند.

7-  ديدار درمنزل ايشان ـ در سال‌هاي آخر عمر ايشان به مناسبت‌هاي مختلف به ويژه اعياد مذهبي با دوستان به ديدار ايشان مي‌رفتيم. در اين ديدارها مسائل جاري كشور به ويژه بحث‌هاي اعتقادي و اقداماتي كه برخلاف مباني اسلامي انجام مي‌شد ايشان نظرات مستند ديني خود را بيان مي‌داشتند. ايشان اظهار مي‌كردند كه موارد تخلف از مباني مسلم اسلامي را طي نامه‌هاي خصوصي به آيت‌اله خميني نوشته‌اند. در بعضي از اين جلسات دلائل نادرستي نظريه سياسي ولايت فقيه را توضيح مي‌دادند و پي‌آمدهاي سوء آن را در جامعه بر مي‌شمردند.

8-  وصيت‌نامه ـ در وصيت‌نامه ايشان نكاتي درج شده است كه نمودار ديدگاه ويژه ايشان بود. تشييع جنازه ساده، دفن در قبرستان عادي مسلمانان بدون هيچگونه تمايز و فقط برگزاري مراسم سوم از نكات برجسته وصيت‌نامه ايشان است كه براي مقابله با فرهنگ تشريفاتي رايج در جامعه ما مي‌تواند پيام آموزنده‌اي داشته باشد.

خداوند اين دو عالم مجتهد، مجاهد و نستوه كه تمام عمر خود را به تعليم و راهنمايي مردم و مبارزه با بدعتها و طاغوت‌هاي زمان با عزت و استواري گذرانده‌اند با اولياء و صالحين محشور كند.

"تلك امه قدخلت لها ما كسبت و لكم ماكسبتم و لا تسئلون عما كانوا يعملون"