«نامه ای به آیندگان»

به نام خدا

«نامه ای به آیندگان»

برجام خواستیم و اصلاحات خواستیم...

سایت تاریخ ایرانی خواسته‌اند طی نامه‌ای به یک جوان که در سال 1444 دریافت خواهد کرد، رویدادهای مهم سال 1394 را گزارش کنم. اگر چه اهمیت چنین گزارشی برای نسل‌های آینده کشور قابل مقایسه با اهمیت گزارش نسل‌های گذشته برای نسل امروزه جامعه ما نیست، زیرا ثبت رخدادهای امروز در فضای مجازی و مکتوب آن‌چنان گسترده است که آیندگان همواره دسترسی به آنها خواهند داشت؛ اما از آنجا که حساسیت‌ها و زمینه‌های تحلیلی اشخاص در این گزارش‌ها ممکن است موثر باشد، به نگارش این نامه می‌پردازم.

با سلام و درود به‌ جوان برومند و سرمايه اجتماعي امروز و فرداي ايران عزیز؛ براي گزارش رويدادهاي سال 1394 ابتدا مايلم به ريشه‌ها و زمينه‌هاي اين رويدادها اشاره‌اي داشته باشم. شرايط اجتماعي سال 1394 پيامد مجموعه فرازها و فرودها و تحولات يك قرن گذشته كشورمان ايران، منطقه و جهان است. در طول يك قرن گذشته به دفعات اين سئوال كليدي براي نخبگان و روشنفكران جامعه مطرح بوده است كه چرا ما نسبت به كشورهاي توسعه يافته عقب مانده‌ايم؟ ايران در مقايسه با بسياري از كشورهاي توسعه يافته از نيروي انساني با استعدادتر و منابع طبيعي غني‌تر برخوردار است. مشكل كجاست؟ در اين زمينه سخن بسيار گفته شده است. جمعي از روشنفكران از جمله زنده ياد مهندس بازرگان براين باور بوده‌اند كه جامعه ما از دو مشكل فرهنگ استبدادي و پيرايه‌ها و خرافات مذهبي رنج برده و مي‌برد. پيامد مشكل فرهنگ استبدادی در رفتار تكروي، خودخواهي، كينه‌ورزي و نداشتن روحيه كار جمعي و قانون‌گريزي ما ایرانیان نمود پيدا كرده و بجاي بكارگيري عقلانيت و خردورزي در مديريت امور دستخوش رفتارهاي احساسي شده‌ايم. براي زدودن خرافات و پيرايه‌هاي مذهبي كه در قرون متمادي در ادبيات مذهبي ما وارد شده راهكار "بارگشت به قرآن" و سرچشمه زلال وحی را مطرح و كار فشرده فرهنگي و اجتماعي در اين خصوص در يكصد سال گذشته مورد عمل قرار گرفته است. مردم در سال 1394 از دستاوردهای اين فرايند و همه تجربيات تاريخي به ویژه  تجربه رخدادهاي دهه شصت،‌ دوم خرداد سال 1376، سال‌هاي 1384، 1388 و1392 بهره‌گيري داشته‌اند. امروز اكثريت قابل توجهی از جامعه ما به اين رشد و بلوغ اجتماعي رسيده‌اند که منافع و امنيت ملي را با واقع بینی در سرلوحه انديشه و عمل اجتماعي خود قرار دهند و با تأكيد  بر روش‌هاي ميانه‌روي و اعتدال‌گریي و پذيرش اصل تحولات تدريجي و گام به گام در مدیریت اجتماعی از افراطي‌گري و خشونت‌ورزي پرهيز كنند. به تدريج نخبگان و روشنفكران و فعالان سياسي به اين جمع‌بندي رسيده‌اند كه بايستي به نظرات و ديدگاههاي يكديگر احترام بگذارند و در چارچوب قانون  و از طريق گفت‌وگو و با روش‌هاي مسالمت آميز براي حل و فصل مسائل كشور اقدام بنمايند. طي شدن اين فرآيند پيش‌نياز يك جامعه مردم سالار و دموكراتيك است كه اميد است نسل جوان دوران شما از دستاوردهاي آن بهره‌مند شوند.

با اين مقدمه كوتاه در اين جا به برخي  از رخدادها و مسائل و مشكلات سال 1394 برای آگاهی شما اشاره مي‌كنم: 

برجام

در بخش داخلی رخداد برجام از رویدادهای تاثیرگذار در فرآیند تحولات داخلی و مناسبات بین‌المللی بوده است. پس از حدود دو سال مذاکره در خصوص برنامه هسته‌ای ایران با مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شش کشور قدرتمند جهانی سرانجام با هماهنگی آیت‌اله خامنه‌ای مقام محترم رهبری و تدبیر دکتر حسن روحانی رئیس جمهور دولت یازدهم و تلاش شبانه روزی و کارشناسانه گروه مذاکره کننده وزارت امور خارجه به سرپرستی دکتر محمد جواد ظریف سند مهم «برجام» (برنامه جامع اقدام مشترک) به تصویب رسید و با انجام تعهدات مشخص شده، تحریم‌های نا عادلانه کشورهای اروپایی و آمریکا علیه ایران به طور کامل برداشته شد. این موفقیت مرهون سیاست تنش‌زدایی و توان دیپلماسی دولت یازدهم در مناسبات بین‌المللی است که با جلب همکاری مدیران لایق و توانا برای این امر مهم چون دکتر ظریف و همکاران توانمند ایشان حاصل شده است و نه تنها در داخل کشور بلکه در سطح جهانی مورد تقدیر شایسته‌ای قرار گرفته است.

علت اصلی موفقیت تیم مذاکره کننده توان کارشناسی و اعتقادی آنان، آشنایی با زبان و فرهنگ مذاکره کنندگان خارجی به ویژه اروپایی و آمریکایی و حمایت های مردمی بود. آنان توانستند با تلاش مستمر و شبانه روزی خود که از ایمان و عشق آنان به مصالح و منافع ملی سرچشمه گرفته است و بهره‌گیری از ظرفیت‌های کارشناسی و انسانی خود به این مهم و رخداد تاریخی جامه عمل بپوشانند. در اینجا لازم است نقدها و واکنش‌های منفی برخی رسانه‌ها و گروه‌ها در طول مذاکرات هسته ای و برنامه برجام اشاره‌ای داشته باشم که عملاً خواسته یا ناخواسته هماهنگ با اعتراضات مقامات اسرائیل و برخی از کشورهای عربی چون عربستان سعودی و همچنین مخالفان این مذاکرات در کنگره‌های آمریکا به ویژه جمهوری خواهان بوده است. این مخالفت‌ها بهنگام بررسی موافقتنامه برجام نیز در مجلس شورای اسلامی توسط نمایندگان مرتبط با گروه پایداری و دولت آقای دکتر احمدی نژاد کاملاً چشم‌گیر و قابل تأمل بود. بررسی دلایل مخالفان نسبت به این دستاورد تاریخی نشان می‌دهد که جریانی که بهره‌مند از منافع خاص دوران تحریم‌ها بوده‌اند و با حذف تحریم‌ها منافع کلان آنها با مخاطره روبرو می‌شود دانسته یا ندانسته دست به این مخالفت‌ها زده‌اند. البته نقش احتمالی مستقیم و غیرمستقیم عوامل نفوذی را در این هماهنگی با مخالفان جمهوری اسلامی ایران را نباید از نظر دور داشت. آنچه در این عرصه مهم است رشد و آگاهی مردم جامعه ما است که با شناخت خود از این گروه اجتماعی؛ در انتخابات هفتم اسفند از رأی مجدد به آنان خودداری کرد و در نتیجه عموما به مجلس دهم راه نیافتند.

انتخابات هفتم اسفند

 از انقلاب مشروطه تا کنون، انتخابات یکی از رخدادهای مهم ایران بوده است. زیرا گذار از جامعه اقتدارگرا که در آن فرهنگ استبدادی حاکم بوده است به جامعه دموکراتیک و مردمسالاری از طریق صندوق‌های رای و پذیرش حق تعیین سرنوشت شهروندان طی می‌شود. بررسی کیفیت انتخابات در یک قرن گذشته در جامعه ما بسیار آموزنده است. مصلحین جامعه همواره بر آزادی و سلامت و رقابتی بودن انتخابات برای تقویت فرایند گذار به دموکراسی و حاکمیت ملت تاکید داشته‌اند. در نهضت ملی ایران یکی از دو برنامه زنده یاد دکتر محمد مصدق اصلاح قانون انتخابات در این راستا بود. بعد از انقلاب نیز رهبر فقید انقلاب بر اصل «میزان رای ملت است » همواره تاکید داشتند و در اصول فصل سوم و پنجم قانون اساسی به ویژه اصل 56 قانون اساسی بر این مهم تاکید و تصریح شده است. نطق‌های تاریخی زنده یاد مهندس بازرگان در مجلس اول نیز بر این روند تاکید شده است. ایشان و یارانشان در نهضت آزادی ایران و همچنین جنبش اصلاحات به رهبری آقای سید محمد خاتمی از دوم خرداد سال 76  همواره در جهت تقویت این فرآیند به ویژه با حضور در انتخابات تلاش نموده‌اند. در سال 92 با بهره گیری از تجربه انتخابات سال 88 این روند با انتخاب دکتر حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور دولت یازدهم تا انتخابات هفتم اسفند 94 تداوم یافته است.

در دو انتخابات مهم مجلس پنجم خبرگان رهبری و مجلس دهم شورای اسلامی به رغم پاره‌ای محدودیت‌های موجود در رد صلاحیت گسترده و کم سابقه حدود 600 نفر از عالمان دینی نامزد مجلس خبرگان رهبری و حدود سه هزار نفر از نامزدهای طیف اصلاح طلبان که عموماً از فرزندان و مدیران انقلاب بودند؛ مردم، به ویژه در تهران، در مقابل چنین وضعیتی رشد و بلوغ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی خود را به نمایش گذاردند و در مقابل چنین برنامه‌ای به جای سرخوردگی، مایوس شدن و قهر کردن با صتدوق های رأی؛ ایستادگی و مقاومت کردند و با سازماندهی و کار جمعی و تهیه لیستی عموماً از افراد شناخته نشده که تایید صلاحیت شده بودند موفق شدند با حفظ آرامش و با رای منفی و اعتراض در تهران به طور کامل (30 نفر) و در برخی از شهرها اکثریت نمایندگان خود را به جریان اصلاحات و اعتدال گرایان اختصاص دهند. این انتخابات پیام‌ها و دستاوردهای زیادی برای نسل جوان امروز و فردای جامعه ما به ارمغان آورده است که دموکراسی و آزادی یاد گرفتنی است و در فرآیند عمل اجتماعی و بتدریج با تلاش همگانی قابل دستیابی است. انتخابات هفتم اسفند حاوی این پیام مهم است که پیش نیاز یک جامعه مردمسالار و دموکراتیک رشد و بلوغ آحاد جامعه است که به عقاید و دیدگاه‌های یکدیگر در چارچوب قانون احترام بگذارند. و با مسالمت و مدارا و از طریق گفت و گو مناسبات خود را تنظیم کنند.

وضعیت اقتصادی کشور

به رغم توافق برجام و رفع تحریم‌ها وضعیت اقتصادی کشور در سال 94 بسیار بحرانی است. ریشه این بحران اقتصادی که معیشت اکثریت جامعه امروز ما را متأثر ساخته است، بایستی در عملکرد دو دوره ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد و تشدید تحریم‌ها در این دوره معرفی کرد؛ سوء مدیریت در سیاست داخلی و خارجی، نقض مستمر قانون و حقوق شهروندی، عدم شفافیت، شعارهای احساسی و عوامگرایانه دولت‌های نهم و دهم و پرونده‌های قضایی که در دو سال اخیر در رسانه‌ها به طور وسیع منعکس شده است ابعاد مختلف این بحران را به نمایش گذارده است. با وجود در آمد نفتی بی سابقه بیش از 700 میلیارد دولار در این دوره؛ رکود فعالیت بخش تولید و بدهی‌های بر جای مانده آن دولت به بخش خصوصی و فسادها و آسیب‌های اجتماعی فراوانی که به جای مانده است؛ باز سازی اقتصادی کشور را در دولت یازدهم پیچیده و زمان بر ساخته است. در این شرایط برنامه‌ریزی دولت یازدهم برای پاسخگویی به نیازهای معیشتی مردم در کوتاه مدت با دشواری روبرو شده است.

به رغم شرایط دشوار اقتصادی و محدودیت‌های موجود مردم عموماً نسبت به عملکرد دولت یازدهم نظر مثبتی دارند و همانطور که در انتخابات هفتم اسفند نشان دادند، اصلاح مجلس شورای اسلامی و هماهنگی بیشتر مجلس با دولت یازدهم را جهت تسهیل برنامه‌های اصلاحی دولت جهت تحقق مطالبات بر حق مردم به ویژه در زمینه‌های اقتصادی ارزیابی می‌کنند و مردم نسبت به آینده امیدوار هستند.

امنیت ایران در فضای نا امن منطقه

در حالی که جنگ شدید در دو سال گذشته با گروه‌های تکفیری و داعش و النصره در کشورهای عراق و سوریه در جریان است و در کشور یمن نیز بیش از یکسال است که جنگ با عربستان صعودی و گروه‌های مخالف داخلی ادامه دارد و در ترکیه شاهد ناامنی و انفجارهای مرگبار در شهرهای استانبول و آنکارا هستیم و بیش از دویست و پنجاه هزار کشته و بیش از شش میلیون نفر آواره از کشورهای منطقه به ویژه از سوریه در کشورهای همسایه که جمعی نیز به سوی کشورهای اروپایی بخاطر نا امنی با شرایط سخت مهاجرت کرده و می‌کنند و نیز شرایط ناامنی که در کشورهای همسایه ما در افغانستان و پاکستان شاهد هستیم؛ کشور ما در سال 94 از امنیت خوبی برخوردار بوده است و نیروهای امنیتی و نظامی و انتظامی با کنترل مرزها موفق به حفظ امنیت داخلی کشور شده‌اند که جای تشکر و تقدیر دارد. یکی از دلایل این امنیت هشیاری و هوشمندی ایرانیان است که بیشتر تمایل به استفاده از روش‌های قانونی، علنی و مسالمت آمیز برای تحولات اجتماعی دارند، بطوريكه زمينه‌اي براي توسعه فعاليت گروه‌هاي برانداز كه از روش‌هاي افراطي و خشونت‌آميز استفاده مي‌كنند فراهم نشده است. حضور گسترده حدود 60 درصد مردم در انتخابات هفتم اسفند و استفاده از صندوق رأي براي ابراز نظر و اعتراض؛ خود گوياي اين واقعيت اجتماعي ايران و حضور غالب فرهنگ اصلاح‌طلبانه، سياست‌ورزي قانوني و مسالمت‌جويانه و پذيرش تحولات تدريجي و گام به گام در بين مردم به ويژه فعالان سياسي ايران است.

محيط زيست و ترافيك شهرها

يكي از مشكلات جدي مردم در كلانشهرها به ويژه كلانشهر تهران آلودگي محيط زيست و كيفيت ناسالم هوا در بسياري از روزهاي سال است، بطوريكه سلامت شهروندان در معرض مخاطره جدي قرار دارد. گزارش‌هاي رسمي حاكي است كه سالانه دست كم نزديك به 4400 نفر در اثر آلودگي هواي شهر تهران جان خود را از دست مي‌دهند. علاوه بر تلفات ناشي از آلودگي هوا، تراكم ترافيك روزانه از يك سو باعث اتلاف وقت شهروندان و از سوي ديگر تأثيرات سوئي بر روان و جسم شهروندان وارد مي‌سازد.

نگاه "خودرو محور" در مديريت حمل و نقل شهري يكي از ريشه‌هاي اصلي مشكل ايجاد آلودگي در هواي كلانشهرهاست. تا موقعي كه اين نگاه به "انسان محور" و توجه به نياز سلامتي، آرامش و رفاه انسان متحول نشود، اين روند ادامه خواهد داشت. زيرا بيش از 70 درصد عامل آلودگي هوا مربوط به ترافيك و خودروهاست. البته خودروهاي فرسوده و موتورسيكلت‌ها كه چند برابر خودروي معمولي آلاينده توليد مي‌كنند و همچنين كيفيت بنزين و گازوئيل مصرفي در شهرها نیز از عوامل مهم تشديد آلودگي هواي شهرهاي كشور است. جمعیت  تهران روزها 12 میلیون و شب ها 8 میلیون است. در سال 1394 در كلانشهر تهران 6/3 ميليون خودرو شماره‌گذاري شده وجود دارد و حدود 2 ميليون خودرو شماره‌گذاري شهرستان نيز در سطح شهر تهران تردد دارند. روزانه 1400 دستگاه خودرو سواري نيز به اين ناوگان اضافه مي‌شود.

گزارش‌هاي منتشر شده حاكي است كه ايران هشتمين كشور آلوده جهان از نظر آلودگي هواي شهرهاست. مسأله‌ای با چنين ابعاد گسترده كه سلامت و آرامش شهروندان را در معرض مخاطره قرار مي‌دهد موضوعي است كه عزم ملي و همكاري همه‌جنانبه دولت و همه دستگاه‌هاي اجرايي ازجمله شهردارها را براي برنامه‌ريزي و حل اين معضل مي‌طلبد.

در شهرهای کشور های توسعه یافته كه تعداد خودروها بيش از ايران است؛ در چند دهه اخير با مطالعات گسترده راهكارهاي واقع‌بينانه ای ارائه و مورد عمل قرار داده‌ا‌ند و كيفيت محيط زيست شهرها را ارتقاء بخشيده‌اند. در گذشته در كشورهاي در حال توسعه و امروز حتي در كشورهاي توسعه يافته راهكار پذيرفته شده تقويت حمل و نقل عمومي (شامل مترو، قطارسبك شهري، اتوبوس) و ايجاد و توسعه شبكه دوچرخه‌راني و تقويت تسهيلات پياده‌روي و همچنين ايجاد محدوديت براي خودرو سواري و موتورسيكلت است كه متأسفانه امروز معابر شهري ما در اشغال خودروهاي سواري و موتورسيكلت‌ها ست.

شايد براي نسل جوان امروز و فرداي ما جالب باشد كه دركشورهاي توليد كننده عمده خودرو سواري چون آلمان، بطور متوسط حدود 12 درصد سفرهاي شهري با دوچرخه جابجا مي‌شود و امروز "اتوبان دوچرخه‌راني" بطول 30 كيلومتر احداث كرده‌اند! در برخي از شهرهاي اروپايي تا 80 درصد سفرها با دوچرخه جابجا مي‌شود، و در استراليا كه سيستم دوچرخه‌راني در شهرها سيستم متداولي است براي افزايش دو برابر كردن تسهيلات آن در ده سال آينده برنامه ريزي و اعتبارات لازم را به آن تخصیص داده‌اند.

در ايران در سال‌های بعد از انقلاب در اين زمينه اقدامات و مطالعات زيادي صورت گرفته است كه علاقمندان مي‌توانند به نشريات و منابع منتشر شده از جمله به مقاله "محيط زيست چالش اصلي ترافيك در كلانشهرها" كه در صفحه 17 فصلنامه جامعه مهندسان مشاور ايران پاييز 1394 به قلم راقم اين نامه چاپ شده است، به آدرس www.irsce.org  مراجعه فرمايند.

به اميد آنكه نسل جوان امروز و فرداي ايران براي رفع مسائل و مشكلات بر جاي مانده با ايمان و عشق به ايران و فرهنگ غني ايراني و بهره‌گيري از دانش و فناوري روز و با توكل به خدا و تقويت روحيه كار جمعي تلاش لازم را داشته باشند و موجبات عزت و سربلندي ايران آباد و آزاد و ايرانيان سرافراز و توسعه يافته را فراهم سازند.

دوستدار شما محمد توسلی

سوم فروردین ماه 1395

منبع: سایت تاریخ ایرانیhttp://tarikhirani.ir/fa/news/30/bodyView/5393