جلوگیری از برگزاری مراسم سالگرد مهندس
بازرگان
به نام خدا
به اطلاع می‌رساند که به دستور مقامات
امنیتی برگزاری مراسم بیست و هشتمین سالگرد زنده یاد مهندس مهدی بازرگان که قرار
بود روز جمعه ۳۰ دیماه بطور محدود در فضای دفتر انجمن اسلامی مهندسین برگزار شود،
لغو شده است.
بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان
۲۸ دیماه ۱۴۰۱
نقد و بررسی؛
گفتمان بازرگان: بحران ها و راهبردها*
مقدمه
گفتمان مهندس
بازرگان به تعبیر میشل فوکو،discourse ، مجموعه بینش، منش و خط مشی و اقدامات آن زنده یاد در عرصه‌های علمی،
دینی، اجتماعی و سیاسی در طول بیش از شش دهه است که در مجموعه آثار، خاطرات و
اسناد تاریخی منتشر شده ایشان قابل دسترسی است.
زمینه‌های شکل‌گیری شخصیت مهندس بازرگان از یک سو فضای خانواده اوست،
خانواده‌ای که پدر او از تجار معروف ملی است و در عرصه اجتماعی و سیاسی فعال بود.
از سوی دیگر او فرزند انقلاب مشروطه است و از دوران نوجوانی با شرایط فرهنگی-اجتماعی
ایران در دوران انقلاب مشروطه و پس از
کودتای 1299 و در دو دهه دوران حکومت رضا شاه از نزدیک با مسایل ایران آشنا می‌شود.
در هفت سال دوران ادامه تحصیل در اروپا با
جوهر تمدن غرب و مدرنیته آشنا می‌شود، به ویژه با تحولات دوران قرون وسطی در اروپا
و فرایند طولانی جدا شدن نهاد دین و روحانیت مسیحیت از نهاد حکومت.
پس
از بازگشت به ایران ابتدا خدمات خود را در سطح علمی در دانشگاه و سپس همزمان پس از
باز شدن فضای سیاسی در شهریور 1320 بصورت تلاش‌های فرهنگی و اجتماعی آغاز و تا سال
1373 در مقاطع مختلف با توجه به شرایط و ضرورت‌ها (عمل صالح) ادامه می‌دهد.[1] به مناسبت 28مین سالگرد زنده یاد مهندس بازرگان مایلم
مبانی گفتمان مهندس بازرگان را در قبال ریشه بحران‌های تاریخی ایران و راهبردهای
مورد توجه و عمل او، بطور مشخص در عرصه های اجتماعی و سیاسی، در این فرصت به
اختصار ارایه کنم.
مبانی بینش بازرگان
مبانی بینش مهندس بازرگان در سه محور اصلی متمرکز بود؛ آموزه های قرآنی
که ابتدا از محیط خانواده آغاز
می‌شود و در مرحله بعد در دوران دبیرستان در کلاس‌های میرزا ابوالحسن خان فروغی ادامه
پیدا می‌کند و با مطالعات متمرکز خودشان توسعه و تکمیل می‌شود. محور دوم مطالعه و
شناخت تاریخی شرایط فرهنگی و اجتماعی ایران است که در بسیاری از آثار ایشان برجسته
است. محور سوم آشنایی با مدرنیته و جوهر تمدن غرب است که به‌ویژه محصول هفت سال
دوران تحصیل در اروپاست.
ریشه بحران‌ها
اما مهندس بازرگان از همان شهریور1320، همراه آیت‌الله طالقانی و
دکتر سحابی، ریشه اصلی بحران‌ها را در دو عامل توسعه نیافتگی در ایران تشخیص و در
برنامه‌های خود مورد توجه قراردادند. اولین عامل مشکل فرهنگ 2500 ساله استبداد
سیاسی است که به دفعات از جمله در دادگاه نظامی سال 1343مطرح کردند که چرا ما دچار
استبداد شدیم و چرا با استبداد مخالف هستیم.[2] دومین عامل مشکل پیرایه‌ها
و خرافات هزار ساله و ضرورت اصلاح دینی است.
راهبردها
1-
«آگاهی بخشی» محور اصلی راهبرد مورد تاکید مهندس بازرگان
است. این راهبرد در مرحله اول متکی به آموزه های قرآنی و شناختی است که از رسالت
پیامبران و ایمان آورندگان در آیات قرآن
مورد تاکید قرار گرفته است و در مرحله بعد عقلانیت و تجربه بشری است. مهندس بازرگان و همراهان
ایشان از همان شهریور 1320 بخشی از آیه 11 سوره رعد را که: خدا وضع هیچ جامعه‌ای
را تغییر نخواهد داد تا آنگاه که اندیشه و روش خود را تغییر دهند.[3]سرلوحه برنامه‌های خودشان قرار
دادند و درسال 1340 هم در عنوان مرامنامه نهضت آزادی ایران تکرار شده است. این
دیدگاه که بدون تحول فرهنگی و اجتماعی در جامعه امکان تحول وجود ندارد، مبنا و
اولویت تلاش های آنان در تمام طول حیات اجتماعی آنان بوده است.
2-
«تاسیس و توسعه نهاد های مدنی»، البته هماهنگ با آگاهی بخشی
و توانمندسازی جامعه، محور بعدی راهبردهای مورد نظر و عمل مهندس بازرگان بود؛ چون تاسیس
و ترویج نهادهای مدنی از قبیل کانون اسلام، انجمن‌های اسلامی دانشجویان، انجمن اسلامی مهندسین و... . هدف و برنامه این نهادهای مدنی
و همکاری‌های اجتماعی و سیاسی تقویت روحیه کار جمعی در بین ما ایرانیان است که همه
تحت تاثیر فرهنگ استبدادی و خلق وخوی تکروی هستیم تا روحیه کار جمعی تقویت بشود و
در عرصه سیاسی بتوان بصورت دموکراتیک و موثر همکاری های سیاسی تحقق پیدا کند.
3- «تاسیس نهاد سیاسی» تا جامعه توانمند در فضای آزاد و
دموکراتیک بتواند بصورت قانونمند برنامه های مورد نظر اکثریت مردم را برای پاسخ به
مطالبات آنان که اجرای برنامه های توسعه ملی و پایدار است، محقق سازد. به همین
مناسبت در سال 1340 متناسب با آن شرایط «نهضت آزادی ایران» را تاسیس کردند تا
ابتدا گذار به آزادی و دموکرسی و حاکمیت ملت بر سرنوشت خود محقق شود و بستر اجتماعی
برای توسعه پایدار فراهم گردد.
خط مشی‌ها
در این راهبرد آگاهی بخشی همواره بر دو خط مشی زیر تاکید
شده است:
- «توسعه انسان محور» در راستای راهبرد آموزه قرآنی آیه 11
سوره رعد، تا توسعه همه جانبه و پایدار در جامعه امکان پذیر گردد.
- «تحولات تدریجی،گام به گام و مسالمت آمیز» تا متناسب با
تحولات فرهنگی و اجتماعی پدید آمده در جامعه به تدریج تحقق توسعه پایدار امکان
پذیر باشد.
کارنامه مهندس بازرگان
در این فرصت محدود صرفا به توضیح در باره چند مقطع حساس از
کارنامه 80 ساله مهندس بازرگان و یاران ایشان درپاسخ به بحران های اصلی می پردازم:
·
چرایی تعامل تعالی بخش با روحانیت مبارز در سال 1341 برای عبور از گام اول
بحران ها؛
این سوال و نقد
امروز با توجه به بحران‌های جامعه و حاکمیت روحانیت برای بسیاری که در گذشته حضور
نداشتند به ویژه برای نسل جوان مطرح است؛ چرا مهندس بازرگان و یاران ایشان از ورود
روحانیت به عرصه عمومی حمایت کردند که ما دچار چنین وضعیتی بشویم؟
با توجه به جامعه
مذهبی ایران و وابستگی اکثریت جامعه به روحانیت، که حتی در طول تاریخ شاهان هم
مشروعیت خودشان را از مراجع کسب می‌کردند، برای عبور از گام اول، استبداد سیاسی،
جلب حمایت جامعه مذهبی ضروری بود. تجربه تاریخی به ویژه انقلاب مشروطه و نهضت ملی
ایران نشان می‌دهد که روشنفکران با توجه به ظرفیت محدودی که داشتند در آن شرایط
هرگز توان جلب همکاری و سازماندهی جامعه مذهبی را برای این منظور نداشتند. تعامل
تعامل‌بخش مهندس بازرگان و همراهان ایشان با روحانیت در مقاطع مختلف به ویژه در
مقطع سال 1341که جرئیات آن در اسناد تاریخی آمده است موجب می‌شود روحانیت مبارز در
عرصه عمومی حضور پیدا کند و زمینه انقلاب اسلامی 57، با گفتمانی انسانی و در
راستای مطالبات تاریخی ملت ایران، و با حضور همه مردم و عموم احزاب وگروه های
اجتماعی و سیاسی، عبور از گام اول بحران با حد اقل هزینه امکان‌پذیر گردد.
اما اسناد تاریخی
نشان می‌دهند که مهندس بازرگان با شناختی که از پیامدهای حضور روحانیت در حاکمیت
داشت همواره به دنبال سازکارهای پیشگیرانه در مدیریت انقلاب و ایجاد نهادهای مردمی
مستقل از روحانیت بودند، اما ضعف روحیه کار جمعی مانع از اجرایی شدن این‌‌گونه
راهکارها بود که مصادیق آنها در اسناد تاریخی قابل دسترسی است.
·
پاسخ به نقدها
قبل از ورود به
تلاش‌های پس از انقلاب لازم است به نقدهایی که به ویژه از سوی نسل جوان مطرح می‌شود
در این فرصت به اختصار اشاره‌ای بشود:
اگر مهندس
بازرگان در نوفل‌لوشاتو پیش بینی کرده است که رهبری آقای خمینی منجر به حاکمیت
روحانیت با دیدگاه اسلام فقاهتی و شرایط بسیار سخت‌تر از وضعیت موجود خواهد شد چرا
ایستادگی نکرد و حداقل چرا پس از انقلاب در دولت موقت قبول مسئولیت کرد؟
برای جامعه امروزکه
بیش از 80 در صد مردم در انقلاب 57 حضور نداشتند به ویژه برای نسل جوان مظلوم
جامعه که هیچ امید و چشم اندازی برای آینده خود متصور نیست، طرح چنین سوالات و نقدهایی
که در رسانه‌ها هم مطرح می‌شود کاملا طبیعی است. اما اگر واقعیت‌های آن دوران و
دلایل مهندس بازرگان برای پذیرش مسئولیت در راستای دیدگاه راهبردی که داشت شناخته
شود، ذهنیت جامعه اصلاح خواهد شد.
واقعیت این است
که جامعه مذهبی ما در آن دوران عموما وابسته به روحانیت و به ویژه مراجع تقلیدی
چون آقای خمینی بودند که پس از سال 1341 در مقابل رژیم شاه ایستادگی و سال‌ها شرایط
تبعید را تحمل کرده بود. همه گروه‌های اجتماعی، حتی گروه های چپ و چپ مارکسیستی، نقش
رهبری ایشان را پذیرفته بودند که سوابق آن در اسناد تاریخی قابل دسترسی است.
به عنوان نمونه
مهندس بازرگان پس از دیدار با آقای خمینی در نوفل‌لوشاتو در آبان 1357 همه حتی
دوستان خود ما، اعضای نهضت آزادی در اروپا، که در آنجا حضور داشتند انتظارداشتند
که مهندس بازرگان چون سایر شخصیت‌ها، مانند دکترکریم سنجابی، نامه‌ای به آقای
خمینی بنویسند و با ایشان بیعت کنند. عدم پذیرش این انتظار از سوی مهندس بازرگان موجب
تنش و اعتراض شدید گردید و نهایتا جلسه گفتگویی منزل صادق قطب‌زاده با حضور اعضای
نهضت آزادی ایران در اروپا برگزار شد و پس از گفت وگوی طولانی که آنها متقاعد
نشدند نهایتا مهندس بازرگان می‌گوید: «حکومت اسلامی بدین نحو که شما در طلب آن
هستید، به حکومت روحانیت منتهی می شود و استبداد حکومت روحانیت به مراتب خشن‌تر و
بدتر از استبداد شاهنشاهی خواهد بود، مضافا اینکه دین شما را هم از شما خوهد ربود »[4]
مهندس بازرگان در
چنین شرایط ضمن حمایت و تقویت جنبش اجتماعی قبول مسئولیت کرد تا فرایند گذار از
گام اول طی شود، اما همواره تلنگرهای آگاهی بخشی خود را در مقاطع مختلف از جمله در
روز 15 آبان به هنگام ابلاغ حکم نخست وزیری دولت موقت و رفراندوم 12 فروردین 1358
و... ابراز می‌دارد. اما اگر مهندس بازرگان که تنها گزینه برای طی آرام انتقال قدرت
بود مسئولیت دولت موقت را نمی‌پذیرفت نه تنها فرایند گذار از گام اول با چالش
روبرو می‌شد بلکه شرایط ایران، به نظر بنده، با توجه به حضور نیروهای سازمان یافته
چپ و چپ مارکسیستی در صحنه، از وضعیت افغانستان هم بحرانی‌تر می‌شد.
·
راهبرد آگاهی‌بخشی
مهندس بازرگان پس
از انقلاب با آگاهی از این واقعیت که عبور از شرایطی که عموم جامعه ایران تحت
تاثیر فرهنگ مذهبی عمیق و ریشه دار تاریخی پشتیبان روحانیت حاکم و رهبری آقای
خمینی است راه حل عبور از این دوران «استبداد دینی» را که به تعبیر میرزای نائینی در
انقلاب مشروطه بسیار پیچیده تر از «استبدادسیاسی» است راهبرد آگاهی بخشی را انتخاب
کرد. مجموعه سخنرانی‌ها و اقدامات مهندس بازرگان در دوران 9 ماهه دولت موقت که به
کوشش آقای مهندس عبدالعلی بازرگان جمع آوری و با عنوان «مسائل و مشکلات اولین سال
انقلاب» منتشر شده نمونه هایی از این تلنگرهای آگاهی بخش در آن دوره است.
مهندس بازرگان پس
از دولت موقت در بیش از 200 اثر خود تا سال 1373 در راستای راهبرد آگاهی بخشی در
هر مقطعی متناسب با شرایط اثری را که عموما تدوین سخنرانی هاست ارایه دادند[5]. در سال 1361 کتاب «اتقلاب
ایران در دو حرکت» است که در آن واقعیت های فرایند انقلاب در پیش و پس از آن را که
انحراف به وجود می‌آید بطور مستند ارائه کردند. محوراصلی آن این واقعیت است که پیش
از انقلاب «همه باهم» بودیم انقلاب پیروز شد اما پس از انقلاب «همه با من» شدیم
انحراف به وجود آمد. در سال 1362 اثر «گمراهان» عرضه می‌شود که در آن فرایند پیامد
حاکمیت نهاد روحانیت کلیسا در قرون وسطی در اروپا و سیر تحولات آن دوران را ارائه
می‌کنند و این پیام را به مخاطب می‌دهند که تصور نشود که با حاکمیت روحانیت فرایند
عبور از این شرایط کوتاه مدت است. پیشنیاز این فرایند آگاهی جامعه از ریشه های
پیرایه‌ها و خرافات مذهبی هزار ساله است تا با بازگشت به آموزه های قرآنی و
عقلانیت بشری این فرایند طی شود. در مجموعه آثار این دوره بر یک محور اصلی، مشکل استبداد
دینی، متناسب با شرایط تمرکز شده است تا جامعه با بازنگری مبانی باورهای مذهبی
خود، فطرت پاک انسانی خود را با آموزه های اصیل قرآنی و عقلانیت و تجربه بشری
پیوند بزند. در همین راستا یکی از آخرین آثار مهندس بازرگان «آخرت و خدا هدف بعثت
انبیاء» است که در سال 1371 در جشن عید مبعث در انجمن اسلامی مهندسین ارایه شد.
پیام این اثر این است که هدف اصلی رسالت پیامبران[6] تزکیه و کمال انسان در پیوند
با قانونمندی های هستی «خدا و آخرت» و طی کردن دوران زندگی خود و اداره جامعه با
بهره‌گیری از راهبردهای ارایه شده پیامبران، اما توسط خود انسان با فرزانگی و
توانمندی است که خدا به او عرضه داشته است.[7]
در عرصه سیاسی
نیز مهندس بازرگان راهبرد آگاهی بخشی را بطور مستمر تقویت کرد، نامه‌های متعدد
خصوصی و سرگشاده در مقاطع مختلف به آقای خمینی، بیانیه ها و اقدامات آگاهی بخش
نهضت آزادی ایران از جمله بیانیه « تحلیل و تفصیل ولایت مطلقه فقیه» در سال 67 و
نهایتا این پیام شفاف ضرورت «جدایی نهاد دین از نهاد حکومت» با اصلاح ساختاری در
قانون اساسی و بازگشت به مطالبات تاریخی ملت که در پیش نویس قانون اساسی مصوب دولت
موقت تبلور داشت.
·
راهبرد توانمند سازی جامعه
مهندس بازرگان و
همراهان ایشان از همان دهه 20 همزمان با برنامه های آگاهی بخشی، راهبرد
توانمندسازی جامعه را نیز از طریق ایجاد و تقویت نهادهای مدنی در اولویت برنامه
های خود قرار دادند تا ضمن فراهم شدن بستر آگاهی بخشی زمینه برای تقویت روحیه کار
جمعی فراهم شود. روحیه تکروی و خود شیفتگی ایرانیان که پیامد فرهنگ دیرین استبدادی
است همواره مانع بزرگی برای تحولات اجتماعی بوده است. این راهبرد در دهه‌های بعد،
از جمله در دهه 30 با تاسیس «متاع»[8] و نهادهای متعددی چون انجمن
اسلامی مهندسین، در دهه 40 تاسیس نهضت آزادی ایران با مشارکت کادرهای تربیت شده در
نهادهای مدنی و نهضت مقاومت ملی برای تداوم رسالت آگاهی بخشی و رفع موانع گذار به
آزادی و دموکراسی، در دهه 50 تاسیس «جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر»[9] که نقش موثری در مدیرت انقلاب
57 داشت همچنین در دهه60 تاسیس «جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت ایران» که نقش
موثری در آگاهی‌بخشی بین سال‌های 65 تا 71 داشت، تداوم یافت.
·
ادامه راه مهندس بازرگان
زنده یاد دکتر
ابراهیم یزدی و سایر یاران مهندس بازرگان پس از سال 1373، متناسب با شرایط، همان
راهبرد آگاهی بخشی را هماهنگ با جنبش اجتماعی ادامه داده‌اند که تفصیل آن در اسناد
نهضت آزادی ایران قابل دسترسی است. تشکیل جمعیت «تلاشگران تامین آزادی انتخابات»
در سال74، حضور آگاهی بخش در راستای تقویت جنبش اجتماعی در انتخابات دوم خرداد 76
و سپس مشارکت درانتخابات سال‌های 80، 84، 88، 92 و96. اما پس از انتخابات ریاست
جمهوری سال 96 که همه مقامات و نهادها و رسانه‌های رسمی از نامزدی آقای رئیسی
حمایت کردند و مردم با آگاهی اعتراض خود را با 24 میلیون رای به آقای حسن روحانی
ابراز داشتند، تحلیل شرایط کاملا عزم حاکمیت را برای یک دست سازی قدرت و حذف همه
گروهای غیرخودی را نشان می‌داد. در این شرایط نهضت آزادی ایران با عدم مشارکت خود در
دو انتخابات سال‌های 98 و 1400 اعتراض خود را به غیر قانونی بودن انتخابات مهندسی
شده نشان داد.
·
بازگشت به راهبرد اصلاحات تاریخی جامعه محور
پس از سال 96 راهبرد
اصلاحات از طریق مشارکت در قدرت که پس از دوم خرداد مطرح شده بود، با توجه به عزم
حاکمیت برای یک دست سازی قدرت، کاملا جایگاه خود را از دست داده بود، راهبرد
اصلاحات جامعه محور مورد نظر و عمل مهندس بازرگان و سایر پیشگامان مطرح گردید تا
زمینه برای بازگشت و تمرکز بر اصلاحات تاریخی؛ توانمند سازی جامعه و تقویت نهادهای
مدنی و جنبش های اجتماعی جهت عبور تدریجی از گام دوم عامل توسعه نایافتگی؛
«استبداد دینی»، فراهم شود.
در این راستا در فرصت‌های
مناسب هم راهکارهای عملی برای طی این فرایند اعلام شد، از جمله در دیدار نوروزی
سال 70 راهکار تحول درون حوزوی (پارادایم شیفت) از دیدگاه شیخ فضل الله نوری به
دیدگاه آخوند خراسانی و در مرحله بعد پیشنهاد برگزاری رفراندوم قانون اساسی و
بازگشت به پیش نویس قانون اساسی مصوب دولت موقت، مطرح شد.
بطور خلاصه، رخدادهای
پس از سال96، به ویژه در چهار ماه اخیر در پی جان باختن مظلومانه «مهسا امینی» و جنبش
اعتراضی گسترده اقشار و گروه‌های اجتماعی مختلف در سطح کشور به ویژه نسل جوان و
زنان جامعه و همدلی و حمایت گروه های مختلف در داخل و خارج کشور نمودار تحولی تاریخی
است که در طول چهار دهه گذشته در جامعه ایران پدید آمده و جا دارد ابعاد مختلف آن
مورد مطالعه قرار گیرد.
ارزیابی جنبش
اجتماعی در چهار ماه گذشته و پیامدهای آن نیاز به فرصت دیگری است اما در پایان
لازم
می‌دانم، در این فرصت، بار دیگر به خانواده های محترم همه جان باختگان تسلیت بگویم
و مطالبه آزادی همه زندانیان سیاسی و عقیدتی را یادآوری کنم.
* متن سخنرانی محمد توسلی که قرار
بود به مناسبت 28مین سالگرد زنده یاد مهندس مهدی بازرگان در30 دی 1401 در محل انجمن اسلامی مهندسین ارایه شود.
[1] مجموعه آثار
مهندس بازرگان در 35 جلد که توسط بنیاد فرهنگی مهندی مهدی بازرگان تدوین و منتشر
شده، همچنین اسناد نهضت آزادی ایران و سایر منابع چون دو جلد خاطرات مهندس بازرگان
که توسط سرهنگ غلامرضا نجاتی تدوین شده می‌تواند مورد بررسی و مطالعه علاقمندان
قرار گیرد.
[2] متن مدافعات
در مجموعه آثار جلد 6 ایشان آمده است.
[3] إِنَّ اللّهَ
لا یُغَیِّرُ ما بِقَومٍ حَتّی یُغَیِّرُوا ما بِأنفُسِهِم
[4] خاطرات مهدی
نواب «در جستجوی آرمان‌ها» صفحه 293-انتشارات کویر
[5] در مجموعه آثار مهندس بازرگان منتشر شده در سایت بنیاد
فرهنگی مهندس مهدی بازرگان قابل دسترسی است.
[6] «يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ»؛ «وَيُزَكِّيهِمْ»؛
«وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ»؛ وَالْحِكْمَةَ»
[7] به مجموعه
سخنرانی های مهندس بازرگان در جشن های عید مبعث انجمن اسلامی مهندسین از سال 1336
تا1373 مجموعه آثار جلد 2 (بعثت 1) و جلد
17 (بعثت 2) همچنین به سخنرانی راقم این سطور در انجمن اسلامی مهندسین در30/10
1399 با عنوان «گفته ها و ناکفته های بعثت» مراجعه شود.
[8] مخفف: مکتب –
تربیتی – اجتماعی - عملی
[9] برای اطلاع
از فعالیت‌های این نهاد به دفتر دوم جلد نهم اسناد نهضت آزادی ایران مراجعه
شود.
به نام خدا
جلوگیری از برگزاری مراسم سالگرد مهندس بازرگان
به اطلاع می رساند که به دستور مقامات امنیتی برگزاری مراسم
28مین سالگرد زنده یاد مهندس مهدی بازرگان که قرار بود روز جمعه 30 تیرماه بطور
محدود در فضای دفتر انجمن اسلامی مهندسین برگزار شود، لغو شده است.
بنیاد فرهنگی مهندس مهدی بازرگان
28 تیرماه 1401
بازگشت
همگان به سوی اوست
برادر ارجمند جناب
آقای دکتر محمد محمدی گرگانی
درگذشت نابهنگام
و جانگداز دخترگرامیتان را به جنابعالی و خانواده محترم به ویژه فرزندان برومندتان
و برادر گرامی جناب آقای دکتر احمد زیدآبادی تسلیت می‌گوییم.
برای جنابعالی و آقای دکتر زیدآبادی که همواره برای تعالی جامعه و عبور از بحران‌ها مشفقانه در
خدمت مردم بوده‌اید و خانواده محترم، آرامش، سلامتی و توفیق تداوم تلاش‌های آگاهی‌بخش
و برای آن بانوی درگذشته آمرزش و رحمت بیکران
الهی خواستاریم.
محمد
توسلی
دبیر کل نهضت آزادی ایران
۲7 دیماه ۱۴۰1
بازگشت
همگان به سوی اوست
برادر ارجمند جناب
آقای حسین انصاری راد
درگذشت همسرگرامیتان
را به جنابعالی، خانواده محترم به ویژه فرزندان برومندتان تسلیت می‌گوییم.
برای جنابعالی که اقدامات عالمانه و مواضع شجاعانه‌ای در طول چهار دهه گذشته داشته‌اید
و خانواده محترم سلامتی و توفیق تداوم این تلاش‌های آگاهی‌بخش که در شرایط اجتماعی
کنونی تاثیرگذار و مورد توجه می‌باشد و برای همسر محترم و همراه دوران سخت زندگی جنابعالی آمرزش و رحمت بیکران
الهی خواستاریم.
محمد
توسلی
دبیر کل نهضت آزادی ایران
۲6 دیماه ۱۴۰1
بسمه تعالی
اعتراض به بازداشت‌ها و اعدام‌های بی‌رویه و خلاف قانون
و
فشارهای امنیتی به اعضای نهضت آزادی ایران
ریاست محترم قوه قضاییه
با سلام و احترام؛
یادآوری می‌کند که جنابعالی در ابتدای
حضور در مقام ریاست قوه قضاییه جمهوری اسلامی ایران و در پیشگاه افکار عمومی و
رسانه‌های جمعی، متعهد به ایجاد تحولی اساسی در دستگاه قضایی و متذکر شدید که قضات
محترم از این پس، مستقل از ضابطان قضایی و دستگاه امنیتی، حقوق اساسی ملت را محترم
خواهند شمرد و ضمن احتراز از صدور قرارهای بازداشت موقت و راستی‌آزمایی گردش کار
ضابطان یادشده در فرآیندهای ناظر بر اخذ اقرار و دیگر ادله اثباتی، زمینه دادرسی
عادلانه، تامین حقوق متهم و رعایت مقررات قانون آیین دادرسی کیفری را فراهم و بر
عملکرد ایشان، نظارت خواهند کرد.
متاسفانه ارزیابی عملکرد نهاد قضایی در این دوره، نه تنها نشانی از تحقق
تعهدات فوق و بهبود و اصلاح امور ندارد، بلکه معرف واقعیاتی به‌مراتب سهمگین‌تر است
که خلاف آشکار قانون، نقض موازین انسانی و معارض با آموزه‌های قرآنی محسوب می‌شود.
پس از استقرار دولت سیزدهم و به‌ویژه در ماه‌های اخیر که جنبش «زن، زندگی، آزادی»
در اعتراض به جان باختن دختر کرد ایرانی زنده‌یاد مهسا امینی بروز اجتماعی پیدا
کرد، نه تنها دستگاه قضایی به قانون و وعده‌هایی که بیان کرده بودید، پایبندی نشان
نداد و در مواجهه با انبوه زنان و جوانان معترض به نقض کرامت انسانی و مداخله
حاکمیت در سبک زندگی خود، مسئولانه و مدبرانه عمل نکرد، بلکه ابعاد خشونت حکومتی
فزونی یافت، بیش از پانصد نفر کشته و هزاران نفر بازداشت شدند و قریب به صد حکم
اعدام و صدها حکم حبس طویل‌المدت صادر شد و موج فشارهای امنیتی و برخوردهای قضایی
با کنش‌گران سیاسی و مدنی از جمله برخی اعضای نهضت آزادی ایران شدت گرفت و موجبات
سلب حقوق مدنی و سیاسی این حزب قدیمی ملی و اسلامی و اعضای آن را بیش از پیش، پدید
آورد که جهت تنویر افکار عمومی و اتمام حجت، به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
افزون بر احضار برخی اعضا و به‌ویژه جوان‌ترها از سوی مقامات امنیتی و تهدید
ایشان به پیامدهای ادامه همکاری با نهضت آزادی و همچنین، رفتار غیرمتعارف ماموران
امنیتی مبنی بر ممانعت از برگزاری برخی نشست‌ها و ارتباطات سیاسی نهضت آزادی ایران
با دیگر احزاب و سازمان‌های مدنی؛ قریب به دو ماه است که یکی از اعضای جوان و مومن
نهضت آزادی در مشهد، آقای مهندس مجید شیعه‌علی با قرار بازداشت موقت، محبوس و به‌رغم
اتمام تحقیقات مقدماتی و صدور کیفرخواست و ارسال پرونده به دادگاه بدوی، بنا بر
اعمال نظر مقامات امنیتی، همچنان در زندان به سر می‌برد و از صدور قرار وثیقه
خودداری شده است. آقای دکتر غفار فرزدی از دیگر اعضای ارشد نهضت آزادی ایران که
سال‌ها در کسوت استادی دانشگاه به جوانان این مملکت خدمت کرده است، بنا بر حکم
غیابی دادگاه انقلاب تبریز به سه سال و هشت ماه حبس تعزیری و دو سال حبس تعلیقی محکوم
شده و آقای حجت قیاسی از دیگر اعضای قدیمی نهضت، تنها به خاطر امضای یک نامه
سرگشاده و امضاجمعی در معرض پیگرد کیفری و پرونده قضایی قرار گرفته است. آقای
محمدحسن داوودی دبیر محترم آموزش و پرورش در میاندوآب هم بنا بر اتهاماتی مشابه،
بیش از دو ماه در بازداشت به سر برد و علیه آقای مهدی معتمدی مهر هم به‌رغم حکم
برائت و در کم‌تر از یک سال پیش، بنا بر همان اتهامات سابق که ناظر بر عضویت ایشان
در نهضت آزادی ایران و فعالیت‌های قلمی بوده، دوباره پرونده کیفری دیگری مفتوح شده
است و ماموران وزارت اطلاعات، با وجود دستور صریح مقام قضایی، همچنان از استرداد
وسایل توقیف شده نامبرده، استنکاف می‌کنند.
نهضت آزادی ایران، با
تاکید بر آن که تنها مرجع صالح در خصوص اثبات اتهام یا اعلام برائت متهمان، دادگاه
صالح و قاضی بی‌طرف است، اعلام می‌کند که اعتراض خود را متمرکز بر نقد عملکرد
دستگاه قضایی در عدم رعایت مقررات و روال دادرسی منصفانه و ارزیابی پیامدهای مخرب
این احکام می‌داند و از این رو، ضمن عرض تسلیت به خانواده‌ها و بازماندگان جوانان
اعدامی، هشدار می‌دهد که «مجازات اعدام» از آن جهت که فضای جامعه را مستعد خشم و
خشونت و نفرت بیشتر می‌کند، در راستای منافع ملی و حفظ
کیان کشور قرار ندارد و در عرصه بین المللی نیز، تداوم فعالیت محاکم
انقلاب بیش از چهاردهه پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران، ضمن معارضت با
حقوق اساسی ملت و مصالح ملی، اعتباری اخلاقی و سیاسی برای نظام سیاسی برآمده از
انقلابی مردمی و اسلامی فراهم نمی‌سازد که مبتنی بر مطالباتی انسانی و اخلاقی
مانند آزادی و حاکمیت ملت و عدالت به پیروزی رسید و راه‌حلی در راستای گذار به
توسعه، عبور از بحران ساختاری و نیل به امنیت ملی پایدار محسوب نمی‌شود.
نهضت آزادی ایران،
ضمن محکوم کردن اعدام‌های اخیر، اعلام می‌کند که به رسمیت شناختن مطالبات قانونی
شهروندان در قالب جنبش های مدنی و اعتراضات مسالمت‌آمیز،
بخشی از الزامات «حکمرانی مطلوب» است و از این رو، صدور شتاب‌زده ده‌ها حکم اعدام
در یک بازه زمانی چندهفته‌ای که از دهه نخست انقلاب به بعد، بی‌سابقه بوده، خلاف
منافع ملی و معارض با موازین امنیت ملی پایدار است و حتی با روال معمول قضایی
ناسازگار می‌نماید و نهایت خشونت سیاسی علیه مردم قلمداد می‌شود. از این رو، هشدار
می‌دهد که جوانان مظلومی که خود، معلول بحران‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و
اجتماعی ایران هستند، نه تنها مستحق اعدام و برخوردهای خشونت‌آمیز نیستند، بلکه نیازمند
برخورد اخلاقی مبتنی بر شفقت و رحمت هستند.
نهضت آزادی ایران،
باور دارد که تمسک به حبس‌های طویل‌المدت و نا‌متعارف
اخیر، علاوه بر آن که حقوق‌دانان
و وکلای مستقل را به طرح ایرادات و نقدهای اساسی نسبت به این احکام و طرح اشکالات
شکلی و محتوایی از حیث عدم تناسب جرم و مجازات، عدم رعایت تشریفات دادرسی و تشکیک
در نحوه اخذ اقاریر و تامین دیگر حقوق اتهامی وا داشته است، از ظرفیت اقناع اذهان بسیاری
از عالمان دینی و حتی برخی فقهای سنت‌گرا نیز برخوردار نبوده و آنان را به اعلام
مواضعی صریح مبنی بر تمسک گزینشی و انتساب غیرشفاف این مجازات‌ها به دین و شریعت، برانگیخته است.
نهضت آزادی ایران، اعلام می‌دارد که
پذیرش حقوق اساسی و حاکمیت ملت و حرمت نهادن به حاکمیت قانون، علاج تمام دردهای جامعه
و پاگرد تحولاتی است که می‌تواند متضمن پیشرفت کشور، رضایت مردم و خیر عمومی باشد.
از این رو، تاکید می‌کند که مقامات ارشد قوه قضاییه و قضات محترم، با درک عواقب
بازگشت‌ناپذیر عارضه مهیب تعجیل در دادرسی و نادیده گرفتن مقررات آمره آیین دادرسی
کیفری که می‌تواند زمینه‌ساز عبور از آستانه تحمل جامعه، بروز انفجار اجتماعی و
شیوع خشونت فراگیر و سازمان‌یافته شود، از صدور و اجرای احکام سنگین به‌ویژه کیفر
جبران‌ناپذیر اعدام برای معترضان به وضع موجود بپرهیزند و با احراز استقلال در امر
دادرسی، پیشگام در آزادی تمام زندانیان سیاسی و عقیدتی شوند.
نهضت آزادی ایران
25 دی 1401
بسمه تعالی
خواهر ارجمند سرکار خانم آذر منصوری
با سلام و احترام،
برگزاری هشتمین
کنگره سراسری و انتخاب مجدد سرکارعالی را به سمت دبیرکل حزب اتحاد ملت ایران اسلامی،
صمیمانه تبریک می‌گوییم.
انتخاب مجدد آن بانوی اندیشمند و متعهد به مقام دبیرکل یک حزب سیاسی،
به ویژه در شرایط اجتماعی کنونی و محدودیت ها و یا تنگ نظری‌هایی که برای انتخاب
بانوان در عرصه مدیریت کلان کشور وجود دارد شایسته تقدیر بوده و می‌تواند الگویی
راهبردی برای تقویت نقش زنان در عرصه های اجتماعی و سیاسی ایران باشد.
برایتان سلامتی و توفیق تداوم خدمت به مرم شریف ایران خواستاریم و
تقویت روزافزون حزب اتحاد ملت ایران و جبهه اصلاحات را در راستای مطالبات تاریخی
ملت و موفقیت جنبش اجتماعی ایران مسئلت داریم.
محمد توسلی
دبیرکل نهضت
آزادی ایران
12 دی 1401
بسمه تعالی
اعتراض به ممانعت مقامات امنیتی از
دیدار نمایندگان
نهضت آزادی ایران و جبهه ملی ایران
«ای ایمان‌آوردگان در برابر خدا پروا پیشه کنید و با راست‌گویان
همگام شوید»
(توبه/ 119)
شورای عالی امنیت ملی
با سلام و احترام؛
به استحضار می‌رساند که مورخ 11 دی 1401، ماموران امنیتی اقدام به ممانعت از
دیداری ساده و غیررسمی میان تنی چند از اعضای نهضت آزادی ایران با جبهه ملی ایران
(حداکثر شش نفر) در منزل شخصی کردند و با اعزام خودرو و تهدید تلفنی ابراز داشتند
که در صورت برگزاری این دیدار، برخورد امنیتی و بازداشت صورت خواهد پذیرفت. ناگفته
پیداست که این اقدام، ضمن تعارض آشکار با حقوق عمومی، نقض بدیهی‌ترین حقوق اساسی
ملت، نفی جمهوریت نظام و نادیده گرفتن آزادی احزاب مستقل از حاکمیت، نقض همه‌جانبه
حقوق مدنی و مصداق اختلال در برخورداری شهروندان از حقوق و آزادی‌های فردی نیز ارزیابی
می‌شود.
بدیهی است که حفظ ارتباطات و مراودات سیاسی میان احزاب، از جمله ابتدایی‌ترین
کارکردها و بلکه در زمره وظایف اصلی و تردیدناپذیر احزاب و شخصیت‌های سیاسی قلمداد
می‌شود. از سوی دیگر خاطرنشان می‌سازد که هیچ یک از افرادی که قرار بود در این
نشست دوستانه شرکت داشته باشند، ممنوع از حقوق اجتماعی نبوده و بدیهی است که دیدار
در منازل و اماکن شخصی نیز نیازی به اخذ مجوز از سوی نهادهای رسمی ندارد. از این
رو، این اقدام نهاد امنیتی مذکور، نقض آشکار اصول 26، 32 و 37 قانون اساسی جمهوری اسلامی و مصداق جرم مندرج
در ماده 570 قانون مجازات اسلامی است و اطلاع از این واقعه، زمینه‌ساز وظیفه آن
نهاد در پیگرد این رفتار غیرقانونی به شمار می‌آید.
آن‌چه نگران‌کننده‌تر از اصل این
برخورد قانون‌شکنانه و نقض حقوق سیاسی و مدنی اعضای این دو حزب قدیمی و ملی به نظر
می‌رسد، انجام چنین اقداماتی در شرایط بحرانی کنونی است که شکاف دولت ـ ملت به
بالاترین تراز در طول چهار دهه گذشته رسیده است. سیاست‌هایی از این دست، معنایی جز
تداوم هیجانات، افزایش التهابات، ممانعت از بروز ظرفیت‌های نهادهای مدنی در حل
مناقشات جاری و احتراز از عبور از بحران‌های جدی کشور ندارد.
نکته مهم این است که ماموران امنیتی که به مدد ابزار شنود از برگزاری یک جلسه
ساده مطلع بوده‌اند، قاعدتاً در جریان قرار داشته‌اند که دستور این جلسه، صدور
بیانیه‌ای با محتوای هشدار به جوانان و ایرانیان شریف خارج از کشور بوده است تا با
بهره‌گیری از تجربه تاریخی روند مداخلات بیگانگان در ایران در برهه‌هایی مانند
کودتای سوم اسفند 1299 یا 28 مرداد 1332 و نظایر آن، مبادا متاثر از نقدهایی که به
عملکرد مقامات ارشد نظام دارند، به دام سوءاستفاده بیگانگان بیافتند. در همین
راستا، متن یادشده، متذکر و منتقد ایرادات و حاوی روشن‌گری و ارزیابی وجوه مخرب
سازوکارهای غیرملی مانند تشویق دولت‌های خارجی و سازمان‌های بین‌المللی به اعمال
سیاست‌هایی مانند «گسترش تحریم‌ها» و «مداخله نظامی بیگانه» و «پرواز ممنوع» بود.
قابل پیش‌بینی بود که این پیام خیرخواهانه و مبتنی بر حفظ استقلال و امنیت
ملی، می‌تواند امواج سهمگینی از اتهامات و افتراهای رسانه‌های وابسته خارجی و برخی
جریانات غیرملی برانداز را فراهم آورد، اما شایبه‌برانگیز است که مخالفت نهادهای
رسمی حاکمیتی با این مواضع از چه رو توجیه پیدا می‌کند؟ چکیده پیام نهضت آزادی
ایران و جبهه ملی ایران جز آن نبود که: «آزادی و دموکراسی، کالایی نیست که در کوله‌پشتی
سربازان آمریکایی به ارمغان آید» و این اقدام نهادهای امنیتی در ممانعت از برگزاری
آن نشست، یک پیام صریح بیشتر ندارد: «اصرار بر تداوم بحران». ممانعت از دستیابی به
راه‌حل‌های درون‌زا و احتراز از مشارکت ملی در قبال بحران‌های حاد جاری، جز در
راستای تقویت و انسجام جریانات برانداز و مدافع مداخله بیگانگان در سرنوشت کشور
قابل تفسیر نیست.
نهضت آزادی ایران به حکم آموزه عقلانی و اخلاقی [فاستقم کما امرت. هود، آیه
112] و بنا بر پایداری بر مشی بنیان‌گذاران شریف این حزب ملی و اسلامی در طول شش
دهه گذشته و به‌ویژه در طول چهل و چهار سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ضمن تاکید
بر راهبرد «جنگ ما جنگ حجت است و نه جنگ قدرت» و بدون آن که تمنای سهمی از قدرت در
سر داشته باشد و به رغم فشارها، محدودیت‌ها، زندان‌ها و ... بر رسالت بنیادین و وظایف ملی خویش متعهد بوده و پس
از این نیز به لطف خدا و در حد وسع، بر این موضع خواهد ایستاد.
نهضت آزادی ایران با تاکید بر اصل 9 قانون اساسی جمهوی اسلامی ایران یادآوری
می‌کند که نه «آزادی» بدون «استقلال» و تامین «امنیت ملی» محقق می‌شود و نه «استقلال»
و «امنیت ملی» بدون رعایت «آزادی‌های اساسی» و «حاکمیت ملت» پایدار می‌ماند.
دکترین امنیت ملی پایدار تنها یک محور کانونی دارد: دموکراسی و تکیه بر مشارکت
مردم و همبستگی ملی در برابر تهدیدات و بحران‌ها و لاغیر. امید است که آن شورا در
راستای وظایف خویش بکوشد و با برخورد قانونی با آمران و مباشران واقعه تامل‌برانگیز
یادشده، در جهت تامین امنیت و منافع ملی عمل کند.
نهضت آزادی ایران
14 دی 1401
رونوشت: جناب آقای سید اسماعیل خطیب، وزیر محترم اطلاعات دولت سیزدهم جهت استحضار
و اقدام لازم.
