صلح و همبستگی ملی*
مقدمه:
ضمن سپاسگزاری از برگزارکنندگان و همچنین سخنرانان مدعو این
برنامه کلاب هاوس به مناسبت هشتمین سالروز درگذشت زنده یاد دکتر ابراهیم یزدی، یاد
پیشگامان نهضت آزادی ایران زنده یادان مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، آیت
الله طالقانی و سایر همراهان ازجمله دکتر یزدی را گرامی میداریم.
خدمات دکتر یزدی
مرور سوابق شکلگیری شخصیت و بیش از شصت سال خدمات فرهنگی،
اجتماعی، علمی و سیاسی دکتر ابراهیم یزدی و نقش او در تحولات این دوران به ویژه 18
سال در غربت، 118 روز در نوفللوشاتو، حدود چهار دهه پس از انقلاب و 23 سال
دبیرکلی نهضت آزادی ایران بسیار آموزنده است. در این باره سخنرانان در برنامه کلاب
هاوس گذشته از زوایای مختلف این سوابق را مطرح کردند و امشب هم سخنرانان به گوشههایی
دیگر از این دوران خواهند پرداخت.
در ابتدا با توجه به محدودیت زمان، به دو عرصه مهم از این
دوران زندگی دکتر یزدی اشاره میکنم:
-علاوه بر خصوصیات خانوادگی، پس از تجربیات دوره دانش آموزی
در نهضت خداپرستان مرحوم نخشب، دوران دانشجویی دکتر یزدی (1333-1328) در دانشگاه
تهران، نقش بسیار مهمی در شکلگیری شخصیت فرهنگی، اجتماعی و سیاسی او و سایر هم نسلیهای
او چون شهید دکتر مصطفی چمران داشته است. آشنایی با گفتمان بازرگان، حضور در
سخنرانیها، آشنایی با آموزههای قرآنی در مسجد هدایت، طی دورههای آموزشی و تقویت
روحیه کار جمعی و مدیریت سازمانهای دانشجویی و سپس تجربیات دوران فعالیت در نهضت
مقاومت ملی تا سال 39، زمینههای توانمندسازی او را فراهم میسازد، بطوری که بیش
از 60 سال در شرایط مختلف بطور منسجم در این راستا عمل کردند و شرایط سخت قبل و پس
از انقلاب 57 را تحمل کردند و تسلیم نشدند و تا پایان عمر در کنار مهندس بازرگان
ایستادند و به وظیفه ایمانی و اجتماعی خود عمل کردند.
-تجربه آموزنده دیگر از زندگینامه دکتر یزدی همسر همراه و
همدل او سرکار خانم سرور طلیعه است که در موفقیتهای دکتر یزدی نقش مهمی داشتند و شایسته
است مورد تقدیر قرار گیرند. خوشبختانه ایشان امروز با روحیه خوب در کنار فرزندان و
خانواده ایستادهاند
یکی از موارد خاص همراهی ایشان با دکتر یزدی در سفر به مصر
است. پس از رخداد خرداد 42 و انسداد سیاسی در ایران که مهندس بازرگان در دادگاه
نظامی گفت: « ما آخرین گروهی هستیم که با زبان قانون با شما صحبت میکنیم، در
آینده نسل جدید با زبان دیگری با شما برخورد خواهد کرد»، دکتر یزدی پس از گفتگو با
سایر اعضای نهضت آزادی ایران در خارج ازکشور چون دکتر چمران و دکتر شریعتی برای کسب دانش مبارزه مخفی و
انقلابی و انتقال آن به ایران نهایتا با تأسیس سازمان «سماع» به مصر رفتند. خانم سرور
طلیعه دکتر یزدی را در این سفر رها نکرد و همراه با چهار فرزند خردسال خود به مصر رفت
و شرایط بسیار سخت آن دوران را، که خود من هم از نزدیک شاهد بودم، با صبوری
گذراند. البته پس از حدود یکسال، که تفصیل آن در خاطرات آقای دکتر یزدی آمده است،
با تحلیل شرایط و عدم پذیریش مطالبات مقامات مصری که در راستای منافع ملی نبود
آنجا را ترک کردند و به آمریکا برگشتند و به خدمات خود ادامه دادند.
صلح و همبستگی ملی
برای تمرکز بر موضوع برنامه کلاب هاوس اشاره دیگری به مواضع
نهضت آزادی ایران در دوران دبیرکلی آقای دکتر یزدی در این زمینه خواهم داشت. پس از
بازداشت گسترده اعضا و علاقمندان نهضت آزادی در سال 80 و برگزاری دادگاه انقلاب و صدور
احکام سنگین، در سال 81 آقای دکتر یزدی که برای معالجه سرطان خود به آمریکا رفته بودند
در آن شرایط امنیتی تصمیم میگیرند به ایران برگردند. با توجه به تصمیم شورای
امنیت ملی، نیروهای امنیتی پرونده نهضت آزادی موفق به بازداشت ایشان نشدند. در آن
شرایط و مخاطرات جهانی دکتر یزدی«وفاق ملی»
را به عنوان راهکار واقعبینانه برای عبور از بحرانها مطرح کرد و نهضت
آزادی برای تبیین آن دو نشریه منتشر کرد که بطور خلاصه در آنها راه حل مشکلات و
عبور از موانع توسعه نایافتگی و بحرانهای فراگیر جامعه را وفاق و انسجام ملی
دانسته است.
در شرایط پس از سال96 و تصمیم حاکمیت برای یکدست سازی کامل
قدرت و فرایند تحولات و عدم مشارکت در انتخابات سالهای 98، 1400 و 1402، در
انتخابات سال 1403، در آن شرایط خاص که حدود 60 درصد مردم در انتخابات شرکت نکردند،
آقای دکتر پزشکیان وفاق ملی را مطرح کردند تا با تمرکز بر مطالبات جامعه به ویژه مطالبات
آن 60 درصد، وفاق و همبستگی در جامعه حاصل شود. اما متاسفانه ایشان وفاق را در عمل
به گروههای درون حاکمیت اختصاص دادند و پیامدهای آن را امروز در عرصههای داخلی و
خارجی و تشدید بحرانها شاهد هستیم.
در تجربه جنگ 12روزه اخیر که هدف اسرائیل و حامیانش آمریکا
و ناتو استفاده از همراهی مردم ناراضی برای سرنگونی جمهوری اسلامی و نهایتا تجزیه
ایران بود، اما اکثریت ملت ایران در داخل و خارج از کشور، به رغم مخالف بودن با
مواضع و عملکرد حاکمیت، اما با دغدغه «ایران» و حفظ تمامیت ارضی کشور با آگاهی با
این برنامه بیگانگان همراهی نکردند و با همبستگی خود که در بیانیههای گروههای
اجتماعی مختلف در داخل و خارج کشور انعکاس وسیع داشت حمله اسرائیل را محکوم کردند
و برای حفظ تمامیت ارضی ایران تسلیم توطئه بیگانگان نشدند و ایستادگی و همبستگی
خود را برای حفظ ایران آزاد نشان دادند.
ضرورت تقویت همبستگی ملی
با توجه به بحرانها، تحدیدها و شرایط بسیار خطیر پیشرو که
امنیت ملی در معرض مخاطره قرار گرفته است، ضرورت تقویت همبستگی ملی به ویژه با
تاکید بر مطالبه ملی حفظ تمامیت و یکپارچگی ارضی ایران بیش از گذشته باید مورد
توجه قرار گیرد. لذا در «گام اول» در راستای احساس مسئولیت عموم ایرانیان باید
بر همبستگی ملی در مقابل توطئه بیگانگان که تمامیت ارضی و منافع ملی را در معرض
مخاطره قرار میدهند، تمرکز شود.
از سوی دیگر با توجه به شکاف عمیق دولت-ملت و نارضایتی بیش
از 80 درصد جامعه از عملکرد حاکمیت ضرورتا در «گام دوم» تقویت این همبستگی
ملی حول مطالبات مشترک ملی ضروری است تا فرایند گذار از شرایط کنونی به دموکراسی و
تأمین آزادی و حاکمیت ملت محقق شود. این فرایند آگاهی بخشی در قریب نیم قرن گذشته
طی شده و به تدریج جامعه ایران به ریشه
اصلی مشکلات وقوف پیدا کرده است که طبق گزارش مطالعات متعدد جامعه شناسان کاملا
گویاست که اکثریت مطلق جامعه با روند کنونی حاکمیت جمهوری اسلامی موافق نیستند.
با توجه به تحولات پس از انقلاب مشروطه، عبور از استبداد
سلطنتی در انقلاب 57 و پیامدهای حاکمیت استبداد دینی پس از 57 ایرانیان به لحاظ
سطح تحصیلات، توانمندی و آگاهی، بهرغم محدودیتهای جاری کشور، با شرایط دوران
انقلاب مشروطه که فقط پنج درصد مردم با سواد بودند و همچنین با شرایط دوره نهضت
ملی ایران همچنین دوران قبل از انقلاب 57 کاملا متفاوت است. این توانمندی و آگاهی ایرانیان
در شرایط کنونی سرمایه اجتماعی است که در جامعه متکثر کنونی باید با گفتگو حول مطالبات
مشترک ملی کنار هم قرار گیریم و زمینههای عبور از شرایط بحرانی کنونی و گذار به
دموکراسی، بصورت مسالمت آمیز و در راستای منافع ملی فراهم شود.
مطالبات مشترک ملی
در یایان به محورهایی از مطالبات مشترک ملی و راهکارها برای
وفاق و همبستگی ملی اشاره میکنم:
1-حفظ تمامیت ارضی و یکپاچگی سرزمین ایران.
2- ، آزادی، حاکمیت ملت، دموکراسی تصریح شده در
اعلامیه جهانی حقوق بشر.
3- جدایی نهاد دین از حکومت.
4-برابری و عدالت.
5- پذیرش
تنوع مذهبی، دینی، قومی و دیدگاههای مختلف سیاسی
6-تنشزدایی با جامعه جهانی ، صلح و همزیستی
مسالمت آمیز
7-رواداری، دگرپذیری و پرهیز از دگرستیزی
با توجه به بحرانهای جاری کشور، عدم مشروعیت حاکمیت، ضرورت
اصلاحات ساختاری در قانون اساسی و تحولات بنیادین در مدیریت کشور بصورت مسالمتآمیز
و در راستای منافع ملی پیگیری اصلاحات جامعه محور و راهبردهای لازم از جمله گفتگو بین
نمایندگان گروههای اجتماعی، سیاسی و شخصیتهای تاثیرگذار و تقویت همبستگی ملی
برای عبور از شرایط کنونی ضروری است.
*متن سخنرانی محمد توسلی درکلاب هاوس گفتگوی
سیاسی؛ ایران، جهان و خاورمیانه به مناسبت هشتمین سالگرد درگذشت دکتر ابراهیم
یزدی-14 شهریور 1404.