طالقانی پس از زندان

 

طالقانی پس از زندان

زنده‌یاد آیت‌الله سید محمود طالقانی (1358-1289) از فرزندان انقلاب مشروطه در طول حیات خود به ویژه
پس از شهریور1320 همراه زنده یادان مهندس مهدی بازرگان و دکتر یدالله سحابی نقش موثری در تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی ایران داشته‌اند که در اسناد تاریخی آمده است. آنچه به مناسبت این برنامه، طالقانی بعد از آزادی زندان سال 57،  ارایه می‌شود صرفا اشاره‌ای به رخدادهای مهم پس از آزادی ایشان از زندانی است که سال 54 با حکم ده سال آغاز شده بود و در آبان سال 57 در اوج تحولات ایران با پیگیری مقامات امنیتی و موافقت شاه انجام شده است. 

آزادی آیت‌الله طالقانی همراه با آیت‌الله منتظری با استقبال گسترده مردم همراه بود و پس از استقرار در منزلشان  واقع در پیچ شمیران با حضور نمایندگان گروه‌های مختلف هسته مرکزی شورای انقلاب برای تداوم مبارزه و تبیین رسالت برای قیام به قسط و عبور از استبداد و تحقق آزادی و حاکمیت ملت تشکیل شد که نقش موثری در تداوم جنبش اجتماعی داشتند.

حضور در راهپیمای تاسوعا و عاشورا 

در پی تشکیل جمعیت دفاع از آزادی و حقوق بشر در فروردین 56 و مذاکره با نهادهای حقوق بشری و دیپلماسی انقلاب و مذاکره با مقامات سفارت آمریکا توسط مهندس بازرگان و انتقال مطالبات مردم به مقامات دولت و ارتش زمینه برگزاری آرام و آزاد راهپیمایی تاسوعا ( مصادف با روز حقوق بشر) و عاشورا در روزهای 19 و 20 آذر57 فراهم می شود. برای این منظور ستادی تشکیل شد که نمایندگان گروه‌های مختلف از جمله اینجانب در آن حضور داشتم.

با انتقال برنامه راهپیمایی به آیت‌الله طالقانی دفتر ایشان نیز طی بیانیه‌ای اعلام می‌کند که آیت‌الله طالقانی روز تاسوعا از منزل خودشان حرکت می‌کنند. به همین مناسبت با هماهنگی قبلی مهندس بازرگان  و دکتر سحابی همراه آیت‌الله طالقانی در راهپیمایی تاسوعا با هم مشارکت دارند که درگزارش‌های تصویری به دفعات منتشر شده است.

در راهپیمایی عاشورا جمعیت بسیار بیشتر از تاسوعا، حدود 2 میلیون، مشارکت داشتند و مطالبات مردم شفاف‌تر و بصورت رفراندومی بود که در رسانه‌های جهانی انعکاس وسیع پیدا کرد. بطور خلاصه مطالبه مردم این بود که ما رژیم استبدادی شاه را نمی‌خواهیم و ما از رهبری آقای خمینی که همان مطالبات مردم از انقلاب مشروطه را برای آینده نظام ایران نوید داده‌اند حمایت می‌کنیم که ضمن نفی هرگونه استبداد و تضمین استقلال کشور، حکومت قسط اسلامی مستقر و در آن حقوق اساسی ملت و اقلیت های مذهبی و سیاسی تضمین خواهد شد.

عضویت و ریاست شورای انقلاب

هسته اولیه شورای انقلاب پس از دیدار مهندس بازرگان با آقای خمینی در نوفل‌لوشاتو در مهر 57 ( سفر از 29 مهر تا 11 آبان) به درخواست آقای خمینی و با مشورت دکتر یزدی انجام می شود. طبیعی است نام آقایان طالقانی و منتظری که زندان بودند در فهرست اولیه نیامده و دعوت نشده باشند. پس ازگزارش فعالیت مستقل و شورایی آقای طالقانی به آقای خمینی از آقای طالقانی برای عضویت و ریاست شورای انقلاب دعوت بعمل می‌آید. اما ظاهرأ آقای طالقانی حضور فعالی در جلسات شورای انقلاب نداشتند و عملا آقای مطهری جلسات شورای انقلاب را اداره می‌کردند. پس از شهادت آقای مطهری در 11 اردیبهشت 58 آقای طالقانی جلسات را تا 19 شهریور 58 اداره می‌کردند.

درخواست آقای طالقانی از آقای خمینی

آقای طالقانی از آقای خمینی خواستند که پس از ورود به ایران، به استناد رفتار پیامبر موقعی که وارد مکه شد، عفو عمومی اعلام کنند تا از اقدامات گروه‌های افراطی جلوگیری شود. پیامبر وقتی وارد مکه شد گفت: «انتم الطلقاء» همه مخالفان حتی ابوسفیان را بخشید. اما آقای خمینی این توصیه را نپذیرفتند که پیامد های خطیر آن را شاهد بوده‌ایم.

طالقانی و دولت موقت

در برنامه استقبال از آقای خمینی در فرودگاه مهرآباد در 12 بهمن 57 بسیاری از شخصیت‌ها از جمله آقای طالقانی حضور داشتند. در روز 14بهمن 57 که در جلسه شورای انقلاب پیشنهاد پذیرش دولت موقت به مهندس بازرگان مطرح شد از جمله آقای طالقانی با توجه به شناختی که از فرهنگ روحانیت داشتند ابتدا با این پیشنهاد مخالف بودند. اما با توجه به ملاحظات و احساس مسئولیتی که مهندس بازرگان در راستای منافع ملی داشتند و کسی غیر از ایشان نمی‌توانست مدیریت آن دوران گذار را انجام دهد ضرورتا این مسئولیت را پذیرفتند. در پی مذاکره آقای دکتر یزدی با آقای طالقانی و انتقال ملاحظات مهندس بازرگان به ایشان آقای طالقانی این پیشنهاد را پذیرفتند مشروط بر این که مهندس بازرگان تمام ملاحظات خود را قبل از پذیرش مسئولیت اعلام کنند. این ملاحظات در سخنرانی‌های ایشان در برنامه معرفی دولت موقت در مدرسه علوی و برنامه 20 بهمن در دانشگاه تهران کاملا برجسته است.

سخنرانی 14 اسفند در احمد آباد 

برای جلوگیری از فعالیت گروه‌های افراطی در برنامه 14 اسفند احمد آباد با نظر شورای انقلاب آقای طالقانی سخنرانی این برنامه به مناسبت سالروز درگذشت زنده یاد دکتر مصدق را پذیرفتند و با حضور شخصیت‌ها و جمعیت گسترده‌ای سخنرانی تاریخی به مدت حدود یکساعت در معرفی شخصیت و راه و خدمات دکتر مصدق ایراد کردند. چنین اجتماعی آخرین تجربه در سال‌های بعدی بوده است.

مخالفت با حجاب اجباری

    سخنرانی و مصاحبه در20 اسفند 57 منتشر شده در روزنامه اطلاعات در باره مخالفت با حجاب اجباری که آنروزها توسط گروه‌های افراطی مطرح شده بود و التهابی به ویژه در فضای کارکنان دولت ایجاد کرده بود. طالقانی تصریح می‌کنند که به استناد آیات قرآن و سنت هیچ اجباری در حجاب نیست. این سخنرانی و مصاحبه فضای نسبتا آرامی را با حمایت بعدی آقای خمینی ایجاد کرد.

حضور در پاکسازی شهر تهران

در مدیریت شهر تهران، آخرین جمعه اسفند 57 طبق سنت ایرانیان روز پاکسازی شهر تهران اعلام و از عموم مردم دعوت شد همانگونه که خانه‌های خوشان را نظافت می‌کنند در پاکسازی شهر تهران، که هنوز آثار خرابی‌های دوران انقلاب در معابر شهر وجود داشت، مشارکت کنند. مردم با شوق و علاقه بطور وسیع در سطح شهر به خیابان‌ها آمدند و به نظافت شهر پرداختند. در این برنامه شخصیت‌ها از جمله آیت‌الله طالقانی در منطقه مسکونی خود با جارو درکنار مردم به پاکسازی محله خودشان پرداختند و انتشار گزارش تصویری آن‌ها مورد استقبال مردم قرار گرفت.

حضور در کردستان برای جلوگیری از درگیری‌ها

از اواخر اسفند ماه 57 درگیری‌هائی در کردستان به ویژه در شهر سنندج اتفاق افتاده بود. با تصمیم شورای انقلاب هیأتی شامل آقای طالقانی همراه آقایان بهشتی، هاشمی رفسنجانی و ابوالحسن بنی صدر در فروردین 58 وارد سنندج شدند و ضمن گفتگو با گروه‌های مختلف و سپس تشکیل شورا شهر و جلب مشارکت همه گروه‌ها در مدیریت شهری زمینه آرامسازی نسبی آن استان را فراهم ساختند.

بازگشایی حسینیه ارشاد

در سال 1352 به علت تاثیرات سخنرانی‌های دکتر شریعتی در جامعه، حسینیه ارشاد توسط مقامات تعطیل و دکتر شریعتی بازداشت شد. در20 فروردین 1358 پس از 6 سال تعطیلی حسینیه ارشاد با حضور آیت‌الله طالقانی بازگشانی شد.

مجلس خبرنگان قانون اساسی

انتخابات مجلس خبرگان بررسی نهایی پیش نویس قانون اساسی در 12 مرداد 1358 برگزار شد و آیت الله طالقانی با کسب حدود 2 میلیون آراء شرکت کنندگان ( 79در صد) نفر اول تهران شدند و باتوجه به تحولاتی که در برنامه مجلس به وجود آمد حضور ایشان بیشتر واکنش اعتراضی داشت. از جمله طالقانی با اضافه شدن اصل ولایت فقیه به پیش نویس قانون اساسی مصوب دولت موقت مخالف بودند. نهایتأ دو روز پس از درگذشت و در غیاب ایشان این اصل به تصویب می رسد.

امام جمعه تهران   

در تاریخ 5 مرداد 1358 آقای طالقانی با حکم آقای خمینی به سمت امام جمعه تهران منصوب می‌شوند. در سخنرانی‌های پنج نماز جمعه برگزار شده در دانشگاه تهران  و آخرین آن در 17 شهریور 58 که در بهشت زهرا که با حضور شخصیت‌ها و جمعیت زیاد و پرشور علاقمندان ایشان برگزار ‌شد آیت‌الله طالقانی نقش مهمی در طرح مسائل ضروری روز و آگاهی بخشی داشتند.

دیدار با کاردار سفارت شوروی

در شب 19 شهریور آیت‌الله طالقانی دیداری با ولادیمیر کوزیچکین[1]، کاردار سفارت و مأمور سازمان اطلاعات و جاسوسی شوروی سابق[2] در منزل آقای ولی‌الله چهپور[3] داشتند. شب حالشان بهم می‌خورد در حالی که آب و تلفن منزل قطع شده و امکان تماس با پزشک و مراجعه به بیمارستان منتفی می‌شود در این شرایط بطور مشکوک ظاهرأ به علت سکته قلبی در 69 سالگی دار فانی را وداع کردند.  

مراسم تشییع و خاکسپاری

بدون اطلاع رسانی متعارف، شخصیت و پایگاه اجتماعی زنده‌یاد آیت‌الله طالقانی زمینه حضور و مشارکت جمعیت بسیار گسترده مردمی و شخصیت‌های اجتماعی و سیاسی را در مراسم تشییع ایشان فراهم ساخت. نهایتأ در بهشت زهرا در میدانی واقع بین قطعه شهدای 17 شهریور و قطعه شهدای پس از انقلاب به خاک سپرده شدند.

محل دفن ایشان قبلا با هماهنگی خانواده و جمعی از دوستان همراه ایشان انتخاب و پس از تبادل نظر توافق شد که قبر ایشان ساده، حتی بدون سایه‌بان، چون سایر قبور بهشت زهرا باشد.  

همکاری در مدیریت شهر تهران

1-سخنرانی آقای طالقانی در باره طرح ترافیک محدوده مرکزی شهر تهران – این طرح برنامه کوتاه مدت اصلاح ترافیک شهر بود که بعد از اسفند 57 حدود شش ماه روی آن کار شده بود و طی چند مصاحبه اهداف آن اطلاع رسانی شده بود. موضوع را به اطلاع آقای طالقانی رساندیم تا از تریبون نماز جمعه نیز لزوم اجرای طرح به اطلاع مردم برسد. ایشان در یکی از نمازهای جمعه اواخر مردادماه در سخنرانی بسیار موثری ضرورت استفاده از حمل و نقل عمومی برای تامین ایمنی و آرامش مردم را گوشزد کردند و این طرح را مفید معرفی کردند. کارشناسان همکار ما در شهرداری گفتند انتظار نداشتیم که یک روحانی بتواند یک مسئله کارشناسی را این اندازه خوب بیان کند. اجرای این طرح پس از چهار دهه به عنوان یک ضرورت ادامه دارد.

2-سخنرانی آقای طالقانی در مراسم افطار عمومی- به مناسبت ماه مبارک رمضان در روز جمعه 26 مرداد 58 مراسم افطاری با حضور نمایندگان اقشار مختلف مردم، نمایندگان شوراهای محلی مناطق بیست گانه، اعضای هیأت دولت و کارکنان شهرداری در سالن 12 هزار نفری مجموعه ورزشی آزادی به دعوت شهرداری تهران برگزار شد. در این مراسم از جمله آیت‌الله طالقانی سخنرانی داشتند و ضمن آن از برنامه‌ها، تلاش‌ها و خدمات کارکنان شهرداری تمجید و تقدیر کردند که تحول قابل توجهی در روحیه آنان به وجود آورد بطوری که اشک شوق از چشمان کارکنان شهرداری جاری شد.

3-نام‌گذاری خیابان دکنر شریعتی-پس از راهپیمایی تاسوعا و عاشورا مردم خیابان کوروش (دکتر شریعتی)، در محل پیچ شمیران منزل طالقانی، را به نام ایشان نام‌گذاری کرده بودند. با توجه به این که در شورای نامکذاری تصویب شده بود که نباید از نامگذاری اشخاص در قید حیات استفاده شود، خدمت آیت الله طالقانی رفتیم و ملاحظات شورای نامگذاری را مطرح کردیم. ایشان فرمودند: آیا برای این خیابان نامی انتخاب کرده‌اید؟ گفتیم چون حسینیه ارشاد در این خیابان واقع شده و دکتر شریعتی در آنجا نقش موثری در آگاهی بخشی به ویژه روی نسل جوان و تقویت جنبش اجتماعی قبل از انقلاب داشته، شورای نامگذاری پیشنهاد دکتر شریعتی را دارد. ایشان با روی گشاده گفتند: حتما این کار را بکنید چون تصمیم درستی است. البته پس از درگذشت ایشان خیابان تخت جمشید به نام ایشان نامگذاری شد.

4-نام‌گذاری میدان امام خمینی- با توجه به مصوبه شورای نام‌گذاری محلی به نام آقای خمینی نامگذاری نشده بود. روزی آیت الله لاهوتی به دفتر کارم در خیابان ایرانشهر آمدند و گفتند عده‌ای علیه شما در قم جو سازی کرده و می‌گویند در تمام شهرهای کشور خیابان‌ها یا میادین اصلی به نام امام خمینی نام گذاری شده و تاکنون در تهران خیابانی به نام ایشان نامگذاری نشده است. علت را به ایشان توضیح دادم. موضوع را در شورای نامگذاری مطرح کردیم در آنجا توصیه شد با آیت الله طالقانی مذاکره کنیم. با مراجعه مجدد خدمت ایشان، توصیه کردند در باره ایشان استثناء قایل شویم. با بررسی بعدی میدان سپه و خیابان سپه به نام امام خمینی با تایید احمدآقا خمینی نام‌گذاری شد.

* محورهای سخنرانی محمد توسلی در خانه هنرمندان ، 30 مهر 1404، به مناسبت 8 آبان 57 سالروز آزادی آیت الله طالقانی از زندان.

 

    

---

[1] متولد 1947 میلادی در سال 1982 از تهران گریخت و به انگستان پناهنده شد. بر اساس مدارک ارایه کرده او منجر به بازداشت و فروپاشی حزب توده گردید و در اشغال سفارت آمریکا نقش اساسی داشت.

[2] مچنین دیداری با آقایان دکر گلزاده غفوری و دکتر مجتهد شبستری که عازم تاکستان برای شرکت در همایش اسلامی بودند، داشتند.

[3] آقای چهپور پدرهمسر محمد رضا فرزند طالقانی است.