4 سوال اساسی در باره کودتای 28 مرداد

 

گفتگوی دیدار نیوز با مهندس محمد توسلی:

4 سوال اساسی در باره کودتای 28 مرداد

* نظرتان پیرامون نامه ادعایی آیت الله کاشانی به دکتر محمد مصدق در روز 27 مرداد 32 چیست؟

ادعا شده نامه‌ای از طرف آیت‌الله کاشانی به دکتر مصدق نوشته شده اما هیچ کس بعدها نامه را به صورت مستند نتوانست ارائه کند. وقتی شما سوابق کاشانی را بررسی می‌کنید و ارتباطاتش با آمریکایی‌ها و نوع برخورد کاشانی با شاه بعد از کودتا را ملاحظه می کنید با کنار هم قرار دادن این موارد خیلی بعید است که آن نامه را کاشانی نوشته باشد البته این نظر بنده است.

* آیا اتفاقی که در 28 مرداد افتاد را می‌توان کودتا نامید؟

فکر نمی کنم اسم دیگری بتوان بر آن گذاشت. آنچه اتفاق افتاده و در اسناد تاریخی هم آمده است کاملا نشان می‌دهد کودتا بوده و کسانی که در این واقعه دخیل بوده اند نیز از لفظ کودتا استفاده کرده اند. انگلیسیها آن را مدیریت کردند و با کمک آمریکا و دربار توانستند آن را رقم بزنند. در کودتا بودن آن ابهامی وجود ندارد اما بعضی راجع به مسائل شکلی و حقوقی آن شائبه ایجاد می کنند که در نبود مجلس شاه می توانسته نخست وزیر را برکنار کند در حالی که واقعیت این است که شاه در قانون مشروطه در جایگاه سلطنت قرار داشته نه مدیریت جامعه ولی شاه آن را برنمی تابید.

مصدق ابتدا آرام حرکت می کرده تا 30 تیر 1331؛ اینکه شاه باید وزیر دفاع را انتخاب می‌کرده از جمله اختلافات مصدق با شاه بوده است؛ ایستادگی مصدق در برابر شاه باعث راهپیمایی اعتراضی 30 تیر شد و سرانجام شاه عقب نشینی کرد و مجبور شد نظر دکتر مصدق را بپذیرد. اما داستان در این نقطه خاتمه پیدا نکرد و آمریکا در طول سال 31 ارتباطات گسترده ای با همراهان دکتر مصدق برقرار ساخت. اسناد بقایی منتشر شده مکی هم به صورت دیگر؛ در آبان و آذر 31 مقامات آمریکایی با آیت‌الله کاشانی دیدار داشته‌اند. آیت الله کاشانی نگاهش این بود که اسلام باید در خاورمیانه گسترش داشته باشد و نمی توانستند او را مجاب کنند که تسلط بیگانه را بپذیرد لذا در ارتباط با آیت الله کاشانی به این جمع بندی می رسند که باید اختلافات کاشانی با مصدق تشدید شود. بعد داستان 9 اسفند مطرح می شود که آن هم کودتایی علیه دکتر مصدق بود. به نوعی قتل دکتر مصدق و برکناری او مطرح بود که در آن موفق نمی‌شوند و بعد انتخابات مجلس هفدهم مطرح می شود به اصطلاح امروز انتخابات را مهندسی کرده بودند در واقع اکثریت نمایندگان مجلس هفدهم و حتی بعضی از یاران مصدق در برابر او قرار می‌گیرند و در چنین شرایطی مصدق در راستای منافع ملی با رفراندومی که برگزار می‌کند مجلس هفدهم را منحل کرد و البته این نقد را به دکتر مصدق وارد می کنند که وقتی مجلس نباشد شاه می تواند طبق قانون اساسی نخست وزیر را برکنار کند. بله این از نظر حقوقی شاید وارد باشد اما بحث ما منافع ملی است. برای دکتر مصدق همیشه منافع ملی و آینده ایران مهم و مطرح بوده و در اولویت قرار داشته است. در اسناد تاریخی آمده که حزب توده به دکتر مصدق پیشنهاد داده ما نیروی نظامی داریم و آماده ایم آن را در اختیارت قرار دهیم. دکتر مصدق نمی پذیرد چرا که نمی خواسته جامعه را از چاهی بیرون بیاورد و به چاه دیگری بیندازد. او دنبال منافع ملی بوده است و سعی و تلاش داشته زمینه های ادامه راهش را بعد از کودتا نیز دنبال کنند کما اینکه تا پیروزی انقلاب نیز راه مصدق دنبال شد و امروز هم راه او که گفتمان است ادامه دارد.

*آیا با عدم مقاومت دکتر مصدق در جریان کودتای 28 مرداد او می خواسته قهرمان تاریخ باقی بماند؟

مصدق نیاز نداشته قهرمان باقی بماند می خواسته راهش ماندگار شود. وی در دوره 28 ماه نخست وزیری نیز اجازه نمی داد کسی به مخالفانش توهینی کند و با آنها برخورد تند و قهرآمیز داشته باشد. در آن دوره آزادی مطبوعات بود؛ آدمی که اینجور با مخالفانش برخورد می‌کرده و اساسا چیزی را برای شخص خودش نمی خواسته و حتی با ساخت سردیس خودش مخالفت می‌کرده به نظر بنده چنین برداشتی دور از واقعیت است. بررسی زندگی او نشانگر یک خلوص و پاکی و سلامتی در زندگی اش هست دنبال قهرمان ماندن نبوده است. مصدق دنبال راه حلهایی بوده که در راستای منافع ملی باشد او در 28 مرداد جز سکوت راه حلی برای منافع ایران نیافته لذا سکوت را اختیار کرده. یک جمله تاریخی به تواتر نقل شده و البته از صحت و سقم آن مطمئن نیستم اما به کرات بیان شده که مرحوم آیت الله بروجردی می گوید من بین شاه و حزب توده، شاه را انتخاب کردم. آیت الله بروجردی نمی خواسته حزبی که وابستگی به بیگانگان داشته بر ایران مسلط شود و مصدق نیز چنین نگاه و رویکردی داشته است.

* آیا کودتای 28 مرداد بر روابط امروز ایران و آمریکا تأثیری داشته است؟

نمی توانیم بگوییم بدون تأثیر است. آمریکاییها به واسطه کودتای 28 مرداد فرآیند گذار به دموکراسی در ایران را متوقف کردند. یعنی اگر آن فرآیند ادامه پیدا می کرد ما دهه 30 و 40 نداشتیم ما انقلاب 57 را نداشتیم. در آن روزها ما از کره جنوبی و خیلی کشورهای دیگر جلوتر بودیم؛ کودتای 28 مرداد ضربه ای به ایران زد که باعث شد ما امروز از آن کشورها عقب تر باشیم.

اما در این میان سوال اصلی این است که اگر آمریکا چنین کاری کرد آیا ما مجوز داریم خلاف قواعد بین‌الملل و تعهدات جهانی خودمان عمل کنیم و سفارت را اشغال کنیم و باعث مشکلات 4 دهه بعد انقلاب بشویم. هنوز هم داریم هزینه های آن را پرداخت می کنیم.

منبع دیدار نیوز-28 مرداد 1399 - تهوری