«وحدت نیروها در بحران امروز»

 

متن سخنرانی محمد توسلی:

«وحدت نیروها در بحران امروز»

 به مناسبت یازدهمین سالگرد درگذشت عزت الله سحابی، هاله سحابی و هدی صابر درکلاب «برای فردای ایران» -جمعه 20 خرداد 1401

«برنامه امشب به مناسبت یازدهمین سالگرد درگذشت زنده یادان مهندس سحابی، هاله سحابی و هدی صابر با موضوع «وحدت نیروها در بحران امروز» برگزار شده است. ضمن گرامی داشت یاد آن  زنده یادان و باتوجه به محدودیت زمان و این که دغدغه راهبردی آن زنده یادان « مردم و آینده ایران» بود بنده با تحلیل شرایط به اصل موضوع می پردازم.

برای شناخت شرایط امروز جامعه و چرایی ضرورت وحدت نیروها به طور خلاصه به فرایند تحولات یکصد ساله گذشته اشاره می‌کنم.

به دفعات توضیح داده‌ام که جنبش اجتماعی ایران در فرایند تحولات حدود شش دهه پس از انقلاب مشروطه نهایتا در بهمن 57 با حضور و مشارکت همه ملت ایران و همه گروهای سیاسی و با چشم اندازی که آقای خمینی در راستای مطالبات تاریخی ملت ایران در نوفل‌لوشاتو بر بام رسانه های جهانی برای آینده ایران مطرح کردند، نهایتا با پیروزی انقلاب گام اول عبور از نماد استبدادسلطنتی برداشته می شود.

با توجه به نفوذ اجتماعی روحانیت مبارز و شخص آقای خمینی در جامعه ایران به رغم تذکرات و واکنش های متعدد آگاهی بخش زنده یاد مهندس بازرگان که تفصیل آن ها به دفعات گفته شده است نهایتا نظریه ولایت فقیه و سپس ولایت مطلقه فقیه در قانون اساسی و جمهوری اسلامی حاکمیت پیدا کرد. فرایند طی شده در چهار دهه گذشته به وضوح سخن نائینی در انقلاب مشروطه را که استبداد دینی بسیار پیچیده تر از استبداد سیاسی است، نشان می دهد و امروز همه ما شاهد بحران های ناشی از آن هستیم. همچنین در طول 16 سال پس از انقلاب تا سال 73 تلنگرهای آگاهی بخش زنده یاد مهندس بازرگان در بیش از دویست اثرخود از جمله آثار «انقلاب ایران در دو حرکت»، «گمراهان» در سال1362 و نهایتا اثر « آخرت و خدا هدف بعثت انبیاء» در سال 1371 ضمن اگاهی بخشی مغایرت مبانی ولایت فقیه با آموزه های قرآنی و عقلانیت و تجربه بشری، ضرورت آماده شدن برای طی مسیر طولانی این فرایند و ضرورت «جدایی نهاد دین از نهاد قدرت» را نشان می دهند.

در برنامه بزرگداشت هفته گذشته زنده یادان مهندس سحابی، هاله سحابی و هدی صابر سخنرانان محترم پیامد های اقتصادی و اجتماعی انحراف از مطالبات تاریخی ملت را در پی حاکمیت نظریه ولایت فقیه با نگاه جامعه شناسی و علوم سیاسی و اقتصادی به خوبی توضیح دادند که برای همگان ملموس بود.

اما از دیدگاه سیاسی؛ پیامد های حاکمیت استبداد دینی در چهار دهه گذشته از یک سو اکثریت قاطع ملت ایران به ویژه قشرهای متوسط شهری با ریشه بحران های جامعه آگاهی پیدا کرده اند که شاخص رسمی آن عدم حضور قاطع اکثریت مردم در انتخابات سال های 98 و 1400 به ویژه در کلانشهرها است. از سوی دیگر این آگاهی جامعه سرمایه اجتماعی است که به تعبیر برخی جامعه شناسان در این چهار دهه به اندازه دو یا سه قرن در قرون وسطی طی شده است. سوال اصلی این است که این سرمایه اجتماعی چگونه برای طی فرایند تحولات لازم برای عبور از گام دوم توسعه نیفتادگی یعنی استبداد دینی مدیریت و سازماندهی شود؟

برای پاسخ به این سوال که موضوع اصلی بحث امشب است، یادآوری می‌کنم که پس از طی فرایند آگاهی بخشی انجام شده در دهه های 60 و 70 نهضت آزادی ایران در سال 81 پس از بازداشت ها و محاکمات گسترده سال 80 ضرورت «وفاق» ملی را حول مطالبات مشترک ملی مطرح کرد. که البته با بسته شدن فضای سیاسی و رخدادهای سال 88 زمینه عینی پذیرش آن فراهم نشد. پس از شرایط سال 96 که زمینه های یک دست شدن حاکمیت مشهود بود و هیچ  روزنه امیدی برای اصلاحات انتخابات محور متصور نبود عنوان « اصلاحات جامعه محور» برای تمایز با اصلاحات قدرت محور و ایجاد امید در راستای اصلاحات تاریخی که عبور از گام دوم توسعه نیفتادگی یعنی استبداد دینی است، مطرح شد و در فرصت هایی راهبردها و برنامه های مورد نظر توضیح داده شد، که خوشبختانه گروه های مختلف البته گاهی با ادبیات  خودشان به تبیین اصلاحات جامعه محور پرداخته اند.

در شرایط امروز که جامعه ما با بحران هایی در عرصه داخلی، منطقه ای و بین المللی روبروست و همان طور که توضیح داده  شد اکثریت قاطع جامعه هم به ریشه اصلی  مشکلات ساختاری مدیریت کشور وقوف پیدا کرده‌اند، چگونه این سرمایه اجتماعی سازمان پیدا کند و نیروهای پراکنده در کنار هم و در راستای منافع ملی عمل کنند؟ پاسخ به این سوال موضوع اصلی این کلاب است «وحدت نیروها در بحران امروز».

ما باید بپذیریم که جامعه امروز ما جامعه متکثری است. ما با طیف دیدگاه های سیاسی، مذاهب و اقوام مختلف و فرهنگ های متفاوت محلی و به ویژه با نسل جوان جامعه که بیشترین ظلم به آنان وارد شده، در داخل و خارج کشور، روبرو هستیم. اما چون دغدغه اکثریت قاطع  ایرانیان منافع ملی و آینده ایران است، برای وفاق و وحدت همه نیروها آیا راه حلی جز تمرکز بر مطالبات ملی وجود دارد؟ محور اصلی این مطالبات به نظر ما «آزادی و حاکمیت ملت» است. تا همه شهروندان با دیدگاه های متکثر بتوانند با رای و نظر دموکراتیک خود اصلاحات ساختاری را امکان پذیر سازند و عبور از بحران های جاری و حفظ تمامیت ارضی کشور تحقق پیدا کند.

یاد آوری می کنم؛ این مطالبات مشترک ملی در سال 56 در عنوان « جمعیت ایرانی دفاع از آزادی و حقوق بشر» تبلور پیدا کرد. در شرایط سال 64 که صلاحیت نامزدی مهندس بازرگان برای انتخابات ریاست جمهوری رد شده بود در عنوان « جمعیت دفاع از آزادی و حاکمیت ملت  ایران» بروز پیدا کرد، و در سال 84، شرط حمایت آقایان مهندس سحابی و دکتر یزدی (در واقع نهضت آزادی ایران و فعالان ملی-مذهبی) از نامزدی آقای دکتر معین در انتخابات ریاست جمهوری موکول به پذیرش اجرا و یا پیگیری تحقق: « جبهه دموکراسی و حقوق بشر» بود.

امروز به نظر ما راهکار چنین فرایندی مستلزم احترام متقابل همه دیدگاه های سیاسی و گفت وگو بین احزاب و گروه های اجتماعی متفاوت در چارچوب منافع ملی و تمرکز بر مطالبات مشترک ملی یعنی «آزادی و حاکمیت ملت» از طریق تقویت جنبش های اجتماعی و فرایند گذار به دموکراسی؛ البته در چارچوب ظرفیت های قانون اساسی از جمله تاکید بر اصل 56 آن است.

در همین راستا باید برای توانمند سازی جامعه و توسعه و تقویت نهاد های مدنی، حمایت از مطالبات بر حق نهاد های مدنی و جنبش های اجتماعی تلاش شود و همچنین همواره بر مبارزات قانونی، علنی، مسالمت آمیز و پرهیز از خشونت که از پیشنیازهای عبور از بحران های کنونی جامعه است، تاکید شود.

برای دستیابی به وحدت نیروها؛ همه احزاب و گروهای سیاسی باید ضمن گفتگو تلاش های خودشان را حول مطالبات مشترک ملی یعنی آزادی و حاکمیت ملت متمرکز سازند و همزمان با تقویت و توسعه جنبش های اجتماعی نهایتا ظرفیت و توانمندی اجتماعی فراهم می شود تا با تعامل و گفتگو با حاکمیت بتوان  زمینه های اصلاحات ساختاری و عبور از بحران ها با حد اقل هزینه و طی شدن گام دوم عبور از استبداد دینی را فراهم ساخت. همان طور که قبلا هم تاکید شد این فرایند طولانی خواهد بود.

بدیهی است اگر حاکمیت تسلیم مطالبات مشترک ملی و بر حق ملت نشود، خود و ایران را با بحران های بیشتری روبرو خواهند ساخت.»