انسان‌محوری به جای خودرومحوری

انسان‌محوری به جای خودرومحوری

راهكار معضل آلودگي هواي كلانشهرها

محمد توسلی . اولین شهردار تهران بعد از انقلاب

آلودگي شديد هواي كلانشهرها به ويژه كلانشهر تهران در روزهاي پایانی آبان ماه سال جاری كه بعنوان آلود­ه­ترين شهر جهان (با شاخص 163) به خود اختصاص داد؛ با واكنش­هاي گسترده­اي از سوي مقامات دولتي، ‌شهرداري تهران و صاحب­نظران در رسانه­ها روبرو شد. خانم دكتر ابتكار معاون محترم رئیس جمهور و رئیس سازمان محيط زيست با اشاره به اقداماتي كه در سه سال اخير براي مشكل آلودگي هوا انجام شده است كه حاكي از بهبود شاخص­هاي كيفيت هوا نسبت به شاخص هاي نظير در هشت سال دولت گذشته بوده؛ تصريح كرده­اند كه: "دولت دقيقا مي­داند براي آلودگي هوا در كلانشهرها چه كار بايد بكند، ‌اما مشكل آلودگي هوا زمان­بر است". آقاي دكتر روحاني رئيس جمهور محترم نيز ضمن سخنراني­هاي خود در استان البرز به برنامه­هاي دولت درباره " بحران آلودگي هوا" اظهار داشته اند كه بايد با عوامل آلوده كننده هوا مقابله و آنها را مهار كرد و در اين راستا به اقدامات زير اشاره كرده­اند:

-        تبديل سوخت مايع بسياري از صنايع و نيروگاه­ها به گاز

-        خارج ساختن 809 هزار خودرو فرسوده از چرخه حمل و نقل

-        تحول درساخت خودروهاي داخلي و ارتقاء آنها با كيفيت يورو 5 و6

-        توليد سه نوع خودرو جديد توسط ايران خودرو و پژو با سرمايه­گذاري 400 ميليون يورو با استاندارد يورو 5 و6 كه تا پايان سال به بازار ميآ­يند.

-        توليد 150 هزار خودرو با سرمايه­گذاري 300 ميليون يورو توسط سايپا و سيتروئن

-        ارتقاء كيفيت بنزين توزیعی به يورو4 در جايگاه­هاي كلانشهرها و ادامه اين روند در كل كشور

اگرچه اين اقدامات هر يك مي­تواند براي كاهش آلودگي هوا مفيد  ودر چارچوب يك برنامه كلان راهبردي لازم باشند؛‌ اما آيا به لحاظ كارشناسي و تجربه ساير كشورهاي توسعه يافته تداوم چنین اقداماتي بدون برنامه راهبردي مشكل آلودگي هوا و معضل ترافيك كلانشهرها را حل خواهد كرد؟ به نظر صاحب اين قلم كه با دانش حمل و نقل و تجربه كشورهاي توسعه يافته آشنايي دارد و در چهار دهه گذشته در عرصه­هاي مختلف آنها را در مديريت شهر تهران مورد عمل و بصورت آيين نامه­هاي ملی و یادداشت های متعدد در معرض نشر  عمومی قرارداده است؛ اين نگاه " خودرو محور " و توسعه عرضه تسهيلات و خدمات براي خودروسواري با بنزين ارزان؛ هرگز مشكل آلودگي هوا و معضل ترافيك كلانشهر­ها را حل نخواهد كرد . زيرا تجربه­­ جهانی بعد از سالهاي 1970 با نگاه " انسان محور"،‌ كه سلامت و نياز واقعي انسان را مدنظر قرار مي­دهد،‌ نشان مي­دهد كه استفاده از خودرو سواري و موتورسيكلت در برنامه ريزهاي حمل ونقل شهري در كشورهاي توسعه يافته محدود و در مواردی حذف شده است. و نگاه راهبردي متمرکز بر تقویت حمل ونقل عمومي (شامل اتوبوس­راني،‌ قطار سبک شهری و مترو) براي سفر های متوسط و طولاني و استفاده از تسهیلات دوچرخه سواري براي سفرهاي كوتاه و متوسط و پياده­روي براي سفرهاي كوتاه شهري بوده است.

نگاهي اجمالي به سيستم حمل و نقل شهري كشورهاي توسعه يافته ازجمله آلمان و فرانسه كه شهرهاي ما میزبان بازار و مصرف خودروهاي لوكس آنهاست، اين تجربه را به وضوح نشان مي­دهد. شبكه مترو شهر پاريس آنچنان در سطح شهر پوشش دارد كه فاصله ايستگاه­هاي مترو از هم، حداكثر 300 متر است و 45 درصد سفرهاي شهري با مترو انجام مي­شود ( درتهران 16درصد ). علاوه بر اين، شبكه گسترده اتوبوسرانی و دوچرخه سواري و پياده­روي بخش عمده­اي از سفرهاي شهري را تامين مي­كند بطوريكه سفرهاي با خودرو سواری فقط حدود12درصد كل سفرهاي روزانه را به خود اختصاص مي­دهد (در تهران 42درصد شخصی بعلاوه 22 درصد تاکسی). در شهرهاي آلمان نيز حمل و نقل عمومي شامل مترو و قطار شهري و اتوبوسراني بخش عمده­اي از سفرهاي شهري را جابجا مي­كنند و بطورمتوسط در تمام  شهرهاي آلمان 12درصد از سفرها با دوچرخه انجام مي­شود. در برخي از شهرهاي شمالي اروپا تا 80درصد سفرها با دوچرخه انجام مي­شود. در شهرهاي آمريكا نيز برنامه ريزي براي كاهش استفاده از خودرو سواري و تقويت حمل و نقل عمومي و دوچرخه سواري در برنامه­هاي راهبردي دولت فدرال پيش­­بيني شده و مورد عمل قرارگرفته است.

آقاي دكتر روحاني رئیس جمهور محترم در سخنراني خود همچنين به درستي تصريح كرده­اند كه ما حداقل با سه بحران روبرو هستيم. بحران اقتصادي، بحران محيط زيست و بحران آب. آيا اعتبارات موجود كشور متناسب با اين بحران­­ها در بودجه اختصاص پيدا كرده است؟ در كلانشهر تهران در برنامه­هاي توسعه مترو قرار بوده است  تا پايان سال 94 خط 3 مترو به بهره­برداري برسد اما تاكنون بعلت عدم تخصيص اعتبارات هنوز كامل نشده و بهره­­برداري ساير خطوط مترو نيز با تاخير زياد روبرو بوده است.

بحران محيط زيست از جمله آلودگي هواي كلانشهرها كه سلامت شهروندان را در معرض مخاطره قرار می دهد (فقط فوت 412 نفر شهروندان تهرانی درآبان ماه) و اتلاف وقت روزانه شهروندان در سفرهاي شهري، نياز به برنامه­ريزي راهبردي و اختصاص اعتبارات  لازم متناسب با اهميت آن دارد. مي­دانيم هزينه­هاي پيشگيري بسيار كمتر از هزينه­هاي درمان و تلفات انساني است.

 نظر به اینکه  سياست­گذاري در برنامه­ريزي برای رفع معضل آلودگي هوا و تامين محيط زيست سالم براي شهروندان منوط به عزم ملي است و مسئوليت اصلي آن برعهده دولت و مديريت اجرايي كشور است اما همكاري نزديك بسياري از وزارتخانه­هاي چون نفت،صنایع، ‌راه و شهرسازي،‌ وزارت كشور، ‌شهرداري­ها ودر راس آنها سازمان محيط زيست و همچنين رسانه­ها، سمن ها، نهادهاي مدني و احزاب سياسي و همه شهروندان در اجراي چنین برنامه­اي ضروري است. طرفه آنكه، برای تغيير نگاه" خود رومحور" به نگاه " انسان محور" و تمركز سياست­ها و برنامه­ها بر تامين نياز واقعي شهروندان مستلزم كار كارشناسي و فرهنگي گسترده­اي است تا دولت بتواند با همكاري همه ­دست اندركاران و با همكاري مردم چنين برنامه­اي را جامه عمل بپوشاند.

بطور خلاصه برای تامين اعتبارهاي لازم براي اجراي برنامه هاي حمل ونقل شهري " انسان محور" از جمله مي­توان قيمت بنزين را بصورت ماليات به تدريج تا سطح قيمت جهاني افزايش داد و مابه­التفاوت آن را با همكاري و نظارت خود مردم (شوراهای شهری ) فقط صرف توسعه حمل ونقل عمومي و مترو و زيرساختهاي دوچرخه سواري در شهرها كرد.

با عرضه امكانات حمل ونقل عمومي براي جابجايي ارزان و ايمن شهروندان و افزايش قيمت سوخت عملا جابجايي با خودرو سواري محدود خواهد شد و علاوه بر كاهش آلودگي هواي كلانشهرها و صرفه­جويي قابل ملاحظه دولت بعلت كاهش مصرف سوخت و حفظ سلامتي شهروندان يكي از موانع اجراي برنامه­هاي توسعه پايدار كشور برطرف خواهد شد.

منبع: روزنامه شرق – 13 آذر 95 (متن کامل)