درس ها و عبرت­هايي از زندگي هاشمي رفسنجاني

درس ها و عبرت­هايي از زندگي هاشمي رفسنجاني

محمد توسلی

آموزه­هاي قرآني معيارهایي براي ارزيابي حاصل عملکرد دوران زندگي انسانها ارائه مي­كند كه اگر به موقع به آنها توجه كنیم ممكن است سرنوشت زندگي ما را نيز به كلي متحول سازد.  اين آيه از سوره الرحمن را عمدتاً در مجالس ترحيم مي­خوانيم و شايد كمتر به مفهوم آن توجه ­كنيم. كل من عليها فان و يبقي وجه ربك ذوالجلال و الاكرام (الرحمن- 26 و 27). يعني هركه ( و هرچه ) که بر گرده زمين است فنا خواهد شد و (تنها) وجه (نمود) جليل و كريم پروردگارت همواره باقي است.

اگر ارزشهاي وجودی انسان چون بينش، منش و عملكرد او در طول حیات با ارزش­هاي خدايي (وجه روبوبيت او) كه در فطرت انساني نيز وجود دارد هماهنگ ­باشد؛ (در اين دنيا و آخرت) یاد و آثار او باقي و جاودان خواهد شد. قرآن نمونه اكمل چنين فرآيندي را در زندگي انبياء،‌ صالحين،‌ صادقین و شهدا كه مشمول بهره مندی از چنین نعمت­هاي الهي برشمرده شده­اند،‌ توصيف كرده است. از جمله ابراهيم پايه­گذار اديان توحيدي چنين مي­گويد: " اني وجهت وجهي للذي فطر السموات و الارض حنيفاً‌ و ما انا من المشركين" (انعام- 79)  " من حق­گرايانه ( حنیفا ) وجود ( وجه) خود را متوجه كسي كه آسمان­ها و زمين را آفريده است كرده­ام و در جرگه شرك ورزان نيستم".  ابراهيم تمام سرمايه وجودي ؛ شامل بينش، منش و عملكرد خود را در راستاي ارزش­هاي توحیدی كه در فطرت همه انسانها  به ودیعه گذارده شده ، متوجه و متمركز ساخت تا الگويي برای بشريت باشد. در اين چارچوب جامعه انساني و تاريخ نيز عملكرد انسان هايي را كه در جايگاه مسئوليت اجتماعی قرار مي­گيرند همواره در معرض ارزيابي و در صورت مقتضی قدرداني قرار مي­دهند و یاد آنان را همواره زنده نگه میدارند.

آقاي اكبر هاشمي رفسنجاني( متولد 1313) یکی از شخصیت های تاثیر گذار بعد از انقلاب است كه روز 19 دي­ماه 95 بر اثر ايست قلبي دار فاني را وداع گفت و اقشار مختلف مردم در روز 21 ديماه 95 با حضور گسترده و ميليوني خود ( بر اساس گزارش ناجا حدود 5 ميليون) در تشييع جنازه آن مرحوم شعار ها و مطالباتی را مطرح کردند که حاوي پيام و يا پيامهايي است و جا دارد مورد بررسي قرار گيرد. زيرا درس ها و عبرت هاي سير تحول زندگي مرحوم هاشمي رفسنجاني مي­تواند براي امروز و فرداي جامعه ما آموزنده باشد.

آقاي هاشمي رفسنجاني يكي از شخصيتهاي اصلي تاثيرگذار در مديريت نظام جمهوري اسلامي و سياست­گذاري­هاي چهار دهه بعد از انقلاب بوده است. علت حضور موثر او در مديريت انقلاب و نزديكي با رهبر فقيد انقلاب پيشينه همكاري هاي نزديك او با آيت الله خميني از اوايل دهه چهل و ايفاء نقش در جمع روحانيت مبارز در تحولات بعد از 15 خرداد سال 42 و پشتيباني از اقدامات هيئت­هاي موتلفه بود كه از اين بابت موجب بازداشت او و تحمل شكنجه­هاي شديد آن دوره گردید. در نیمه دوم  سال 1351 در ارتباط با کمک به زندانیان مجاهدین خلق همراه مهندس سحابی و راقم این سطور بازداشت و پس از شش ماه آزاد شد؛ که تفصیل آن را قبلا نوشته ام. در اوايل دهه پنجاه نيز او نقش موثري در كمكهاي مالي و تداركاتي به سازمان مجاهدين خلق داشت و به همين علت نيز در سال 1353 بازداشت شد و در سال 1357 در پی گسترش جنبش اجتماعي مردم، ايشان به همراه ساير زندانيان سیاسی آزاد شدند. با چنين سابقه و اعتماد ویژه ای كه آقاي خميني نسبت به او داشتند در سالهاي بعد از انقلاب همواره جايگاه بالايي در مديريت انقلاب و مسئوليت هاي نظام داشت.

براي ارزيابي چهاردهه عملکرد آقای هاشمی رفسنجانی به نظر راقم اين سطور،‌ مي­توان عملكرد او را به دو بخش تقسيم كرد. بخش اول شامل دو دهه در كنار رهبر فقيد انقلاب تا سال 1368 و سپس تا  دوم خرداد 1376 است. در اين دوره آقاي هاشمي همواره در جايگاه نفر دوم نظام بود و مسئوليت بسیاری از تصميمات و رخدادهاي مهم اين دوره را برعهده داشت. اين دو دهه با رويدادها و رخدادهاي زيادي روبرو بود و آقاي هاشمي رفسنجاني در استقرار نظام جمهوري اسلامي و به دست گرفتن قدرت توسط روحانيون مبارز و برخورد با معارضان نظام و حتي ایجاد محدودیت برای فعالیت منتقدين قانوني چون نهضت آزادی و مهندس بازرگان ، نقش كليدي داشت و در فرصت­هايي در صورت مقتضی مي توان به نقد جدي و منصفانه عملكرد اين دوره از عملکرد آقاي هاشمي رفسنجاني پرداخت. در دوران جنگ تحميلي و به ويژه در دو دوره رياست جمهوري ايشان تا دوم خرداد كه مسئوليت اجرايي كشور را پس از پايان جنگ تحميلي بر عهده داشت با تاكيد بر راهبرد توسعه اقتصادي و اعمال محدوديتهايی در فضاي سياسي كشور، زمينه­هاي نارضايتي مردم فراهم شد. بطوريكه مردم در دوم خرداد سال 76، با راي اعتراض خود به عملكرد گذشته، به آقاي سيد محمد خاتمي كه در برنامه­هاي خود بر توسعه سياسي تاكيد داشت بيش از بيست ميليون رأی داد و برغم همه پيش­بيني­ها به ریاست جمهوری انتخاب شد. دستاوردهاي دو دوره رياست جمهوري آقاي خاتمي با گفتمان اصلاحات به تدريج نگاه آقاي هاشمي را متحول ساخت و در دو دوره رياست جمهوري آقاي احمدي­نژاد و پيامدهاي سوئی كه سياست هاي عوام­گرايانه او در عرصه­هاي فرهنگي، اجتماعي،‌ اقتصادي و سياسي در پي داشت، آقاي هاشمي با عقلانیت سیاسی و مدارا از مطالبات بر حق مردم با تاكيد بر اجراي اصول مغفول قانون اساسي به ویژه اصول فصل سوم و پنجم، در كنار ملت ايستاد. حمایت های آقاي هاشمي در انتخابات سال 1388 از نامزد های جبهه اصلاحات موجب شد كه حملات عليه او تشديد شود. اما او با ايستادگي و حمايت از مطالبات مردم و دركنار جبهه اصلاحات، نقش موثري، به رغم رد صلاحيت خود او، در جريان انتخابات رياست جمهوري سال 1392 و همچنين در دو انتخابات مهم اسفند سال 1394 در كنار ملت ایفا کرد و از برنامه­هاي آقاي روحاني، برغم فشارهايي كه بر او و خانواده­اش وارد شد، حمايت­هاي بي­دريغ بعمل آورد.

مردم قدرشناس ايران كه از رشد و بلوغ سياسي خوبي بهره­مند شده­اند از تحولات رفتاری و عملکردی و عقلانیت  سياسي آقاي هاشمي استقبال كرده و با نگاه راهبردي، بجاي كينه­ورزي و به دل گرفتن برخي از  مواضع و عملكردهاي گذشته او، بر مواضع دو دهه اخير ايشان تاكيد ورزيده و اين چنين باشكوه در مراسم تشييع جنازه او روز 21 ديماه بلوغ جنبش اجتماعی ملت یران را به نمايش گذاشتند، كه مورد توجه بسیاری از رسانه­هاي داخلي و خارجي قرار گرفت. عملكرد شايسته آقاي هاشمي مي­تواند الگويي براي همه سياست­ورزان جامعه باشد تا با پيگيري مطالبات قانوني و بر حق مردم در كنار مردم قرار گيرند

آقاي هاشمي اگرچه عملکرد گذشته خود را نقد نكرد و ريشه برخي تصميمات كليدی در دو دهه اول انقلاب كه قطعا‌ خود او در جريان آن تصميم سازي­ها بوده است بازگو نكرد؛ اما كوشش كرد با اصلاح مواضع خود در دو دهه بعد و در كنار مردم قرار گرفتن عملاً گذشته خود را جبران كند.

خانم فائزه هاشمي در دوران زندان به يكي از هم­بندان خود گفته بود كه پدرم به نهضت آزادي ظلم كرده است و بايستي جبران كند و اين اظهارات را در ديدار حضوري نیز با دكتر ابراهيم يزدي نيز مطرح كرده است. همچنين در شرايطي كه دكتر يزدي آماده سفر به خارج از كشور براي معالجه ضروری خود بود و خبر آن در رسانه­ها نيز منعكس شده بود آقاي هاشمي براي دلجويي از آقاي دكتر يزدي ( بخوانید نهضت آزادي ایران) آقاي محمد هاشمي برادر خود را به عيادت دكتر يزدي مي­فرستد  و كتاب خاطرات خود را با دست­ نوشته­اي هديه مي­كند؛ كه همان موقع بازتاب رسانه­اي گسترده­اي پيدا كرد. بنابراين روند تحولات مواضع آقاي هاشمي در چهاردهه بعد از انقلاب و استقبال مردم مي­تواند الگويي براي ساير مديران و مسئولان باشد تا زمینه های وفاق و همدلي ملي در سطح جامعه فراهم شود و در شرايط بحران كنوني كه از هر سو در منطقه در معرض مخاطره قرار داريم با عزم و وحدت ملي بتوانيم به وظائف اجتماعي و ملي خود عمل كنيم .

اميد است درس ها و عبرت هاي زندگي سياسي آقاي هاشمي رفسنجاني و همچنين تقویت روحيه گذشت و در عین حال واقع بینی بتواند مورد توجه همگان قرار گيرد.

منبع: ماهنامه پیام ابراهیم اسفند 95